Abstract

Thomas Kuhn’un ufuk açıcı eseri Bilimsel Devrimlerin Yapısı’nda yer verdiği bilimin yapısı ve işleyişi konusundaki tespitleri ve bilimin gerçek doğasını anlama yönündeki girişimleri bilime yönelik sergilenen pozitivist bakış açısını değiştirerek eğitici ve öğrencilerin modern bilim anlayışının özelliklerini daha iyi anlamalarında ve eğitim alanında yeni düzenlemelerin yapılmasında giderek etkili olmaktadır. Başta fen eğitimi araştırmacıları olmak üzere her geçen yıl eğitimciler tarafından Kuhn’un çalışmalarına yönelik artan ilgi ve başvuru bu durumu destekler niteliktedir (Loving ve Cobern, 2000, s. 187). Eğitim araştırmalarında Kuhn’un görüşlerinin etkisinin en çok hissedildiği alanlar kavramsal değişim araştırmaları, yapılandırmacı öğrenme yaklaşımı, Bilim, Teknoloji ve Toplum çalışmaları ile bilime ilişkin kültürel çalışmalar gösterilebilir (Matthews, 2022: 38). Fen eğitimi araştırmalarında ise kavramsal değişim kuramları ile yapılandırmacı öğrenme kuramlarında bu etki görülmektedir (Loving ve Cobern, 2000, s. 187). Fen eğitimi ve öğrenimi konusundaki mevcut yaklaşımlar göz önüne alındığında Kuhn’un düşüncelerinin eğitim alanındaki yansımaları yapılandırmacı öğrenme kuramının temel kaynaklarından birisi olarak değerlendirilmekte (Hodson, 1988, s. 32), bilimsel ilerleme kapsamında paradigma, paradigma değişimi ve paradigmaların eşölçülemezliği gibi bilimin işleyişine yönelik belirlemeleri ise kavramsal değişim kuramında sıklıkla başvurulan görüşler olarak karşımıza çıkmaktadır. Kavramsal değişim kuramlarını desteklemek amacıyla birçok eğitimci (Loving ve Cobern, 2000; Songer ve Linn, 1991; Duschl ve Gitomer, 1991; Metz, 1991) tarafından Kuhn’un bilimsel ilerlemeyi örneklendirmek üzere başvurduğu fizik gibi bilimlerde görülen gelişim ve değişim ile bilimlerde meydana gelen paradigma değişiklerine yönelik düşünceleri, eğitimde gerçekleşen bireysel gelişim ve değişim sonucunda insan zihninde meydana gelen bilişsel değişimler ve kavramsal değişimlerle ilişkilendirilerek öğrencilerin eğitilmesine yönelik araştırmalarda kullanılmaktadır. Fen eğitimi özelinde kavramsal değişim araştırmaları bireysel öğrenme sırasında ya da sonucunda zihinde gerçekleşen kavramsal değişim ve bilişsel gelişim aşamaları ile bilimsel devrimler sonucunda bilim insanları ve bilim topluluğunda meydana gelen kavramsal değişim ve bilimin gelişim aşamaları arasında benzerlik kurularak öğrencilerin fen öğrenimi sırasındaki zihinsel durumlarının araştırmacılar tarafından daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla ileri sürülmektedir (Hewson, 1981, s. 383). Kavramsal değişim araştırmaları, Piaget’nin (1969) çocukların bilişsel gelişimi konusundaki görüşleri ile Thomas Kuhn'un (1970a) bilimsel bilginin tarihsel gelişimi hakkındaki çalışmalarının ilişkilendirilmeye başlanmasından yola çıkılarak inşa edilmekle birlikte kavramsal değişim kuramı ya da yaklaşımı fen eğitimi araştırmalarında ön plana çıkan bir yöntem ya da paradigma haline gelmeye başlamıştır (Abell, Appleton, ve Hanuscin, 2013, s. 7; 59). Kavramsal değişim konusunda araştırma yapanlar Kuhn’un bilimin yapısı hakkındaki görüşlerinden hareketle öğrencilerin eğitim alırken karşılaştıkları yeni bilgiler ile zihinlerindeki mevcut ön kabuller ve bilgiler arasındaki uyum ya da uyumsuzluk durumunu belirtmek amacıyla yararlanmaktadırlar (Abimbola 1987, Duit 1991, Villani, 1992). Bu kapsamda çalışmada ilk olarak fen eğitimi alanında kavramsal değişim yaklaşımının temel unsurlarına öncülük eden Kuhn’un bilim anlayışı çerçevesinde bilimsel ilerleme, paradigma değişimi ve farklı paradigmaların eşölçülmezliğine yönelik görüşlerinin detaylarına yer verilerek kavramsal değişim yaklaşımını hangi açılardan etkilediğinin tespiti yapılmaktadır. Ardından Kuhn’un fen eğitimine yönelik görüşleri doğrultusunda ileri sürdüğü öğrencilerin zihninde paradigma gibi önceden bir kabul olduğu düşüncesi sonucunda eğitim araştırmalarında öğrenci merkezli anlayışın ön plana çıkması ile kavramsal değişim yaklaşımının detaylarına yer verilmektedir. Son olarak Margaret Masterman’ın belirlemeleri ile Kuhn’un Bilimsel Devrimlerin Yapısı’nda paradigma kavramını çeşitli anlamlarda kullanmasının kavramsal değişim yaklaşımının temel öğretilerine hangi açılardan kaynaklık ettiği vurgulanmaktadır. Böylelikle bilim tarihinde ya da bilimsel ilerleme süreçlerinde görülen kavramsal değişim ile eğitimcilerin yararlandığı bireylerin zihinlerinde gerçekleşen kavramsal değişime yönelik kurulan benzerlik ilişkisinde öğrencilerin bilişsel ve zihinsel durumlarını daha iyi anlamak için başvurulan kavramsal değişim yaklaşımına ilişkin öğeler derinleştirilerek Kuhn’un görüşlerinin bu öğelerle nasıl ilişkilendirildiği ortaya konulmaktadır.