Współcześnie rośnie znaczenie badań interdyscyplinarnych oraz z zakresu zróżnicowania kulturowego, wielokulturowości i współpracy międzykulturowej. Istotne jest także uwzględnianie globalnych procesów zmian związanych z upowszechnianiem cyfrowych technologii informatycznych i telekomunikacyjnych. Jedną z teorii mających podstawowe znaczenie w tym obszarze badań jest koncepcja autorstwa E. Sapira i B.L. Whorfa. Celem artykułu jest przybliżenie aktualności sporu naukowego dotyczącego poglądów tych autorów na relacje pomiędzy językiem a poznaniem. Opracowanie opiera się na krytycznej analizie literatury przedmiotu. W podsumowaniu wskazane zostały główne wnioski i rekomendacje co (...) do dalszych kierunków badań. ** Nowadays is growing importance of interdisciplinary research and in the field of cultural diversity, multiculturalism and intercultural cooperation. It is important also to take into account the global processes of changes associated with the dissemination of digital information and communication technologies. One of the theories which are essential in this area of research is the concept by E. Sapir and B.L. Whorf. The purpose of the article is to introduce into a current condition of scientific dispute concerning the views of these authors on the relationship between language and cognition. Paper is based on a critical analysis of the literature. In conclusion, the main findings and recommendations for further research were identified. (shrink)

The answer of Lowe to Ramsey’s argument against the distinction universal vs. indivi- dual: At the beginning of this article Ramsey’s argumentation against universal‐particular distinction is presented. It is based on the assumption that this division requires another one: namely, subject‐predicate distinction. This argumentation was a starting point for Lowe, who does not respect the aforementioned assumption. In his theory, there are not two but four categories, namely: substantial universals, non‐substantial universals, substantial particulars, and non‐substantial particulars. Two of these categories (...) are categories of universals; the other two are categories of particulars. Lowe tries to de ne categories in an ontological way, that is, with essential use of ontological notions. These notions are rigid and non‐rigid existential de‐ pendence, which are themselves de ned in terms of necessity and existence. The contribution of this paper is an analysis of Lowe’s solution. In the rst place, it is con onted with Ramsey remarks. Then other objections are considered. Some of them do not respect the very idea of autonomous ‘ontological way’ in philosophy. Others concern Lowe’s particular version of it. Possible answers to all of these objections are presented, such that Lowe’s theory is defended. However, there is no ultimate conclusion here. In the author’s opinion autonomy and the value of ontology cannot be shown om a purely external position. We should rst assume that this discipline does make sense and then explore its virtues by using its notions. (shrink)

Pod pojęciem technik interpretacji scenicznej rozumie się działania, które łącząc recepcję tekstu literackiego z pedagogiką dramy, przyczyniają się do intensywnej analizy i interpretacji tekstów. Twórcą i głównym przedstawicielem tego nurtu dydaktyki literatury jest w Niemczech profesor nauk o estetyce i komunikacji Ingo Scheller. Swoją koncepcję pracy z tekstami literackimi Scheller zbudował na gruncie estetyki recepcji - teorii, która nadawała szczególną rolę czytelnikowi w konstytuowaniu znaczenia dzieła literackiego. Ogromny wpływ na powstanie interpretacji scenicznej wywarły także rozwijające się w latach osiemdziesiątych koncepcje (...) dydaktyczne, bazujące na kreatywnym pisaniu i kładące nacisk na powiązanie interpretacji tekstu z produktywnym działaniem czytelnika. Opracowana przez Schellera metoda interpretacji scenicznej nabrała ostatecznego kształtu pod wpływem różnorodnych teorii i koncepcji teatru, reprezentowanych m. in. przez Stanisławskiego, Grotowskiego, Boala, Strasberga i Brechta. W wyniku wieloletnich doświadczeń powstała metoda, która podkreśla znaczenie emocji i imaginacji w procesach uczenia się, pozwala rozwijać umiejętność empatii oraz respektuje indywidualne doświadczenia czytelnika. Niniejszy artykuł poświęcony jest możliwościom zastosowania technik interpretacji scenicznej w nauczaniu języków obcych. Sposoby wykorzystania poszczególnych technik na lekcjach języka niemieckiego zilustrowano na przykładzie dziewiątego rozdziału z podręcznika Tangram 2B. (shrink)

W niniejszym tekście, poświęconym definiowaniu m. in. słów i zwrotów frazeologicznych podczas nauczania języków, autorka opisuje lingwistyczną teorię Anny Wierzbickiej, dotyczącą Natural Semantic Metalanguage i w adaptacyjnej formie przenosi ją na płaszczyznę zajęć z języka obcego, gdzie przynosi ona namacalne wyniki. Podczas zajęć językowych wymaga się od uczących się poprawnego definiowania ogólnego, które jednak rzadko przekazywane jest w podręcznikach i na wykładach, mimo iż zdolność ta nie jest wcale oczywista, samo definiowanie zaś nie jest łatwym zadaniem. Przeciwnie - od studentek (...) i studentów języków obcych oczekuje się mentalnego uzdolnienia w tym kierunku, nie uwzględniając faktu, że wiele osób ma trudności z definiowaniem nawet w języku ojczystym. W artykule autorka chce pokazać, że po części zignorowana teoria Anny Wierzbickiej ze swoim punktem wyjściowym, jakim są primes, pozwala uświadomić uczącym się języka obcego, że istotę słowa, wyrażenia czy frazy można wyjaśnić w oparciu o sposób określenia znaczenia, przyjęty w NSM. Nie jest przy tym konieczne, ażeby znaczenia opisywać i określać poprzez primes. Ważne jest, aby w celu uniknięcia błędnego koła podczas objaśnień definicji nie koncentrować się na synonimach i antonimach. Jak takie i podobne objaśnienia mogą wyglądać, pokazane jest na przykładach kilku definicji, które wyjaśnione zostały w oparciu o sposób określenia znaczenia przyjęty w NSM. Autorka dyskutuje również opisy i warunki działania takiej metody. Na zakończenie przedstawione są propozycje w zakresie metodologii nauczania umiejętności definiowania podczas zajęć języka obcego. (shrink)

This note is based on a lecture delivered at the Conference on the Scien- tic Research of the Mathematical Center of Opole, Turawa, May 10-11th, 1980. A somewhat extended version will be published in the Proceedings of the Conference. At the same time it is an abstract of a part of a planned larger paper, which will involve the theory of label-tokens. The theory is included into the author's monograph in Polish "Teorie Językow Syntaktycznie Kategorialnych", PWN, Warszawa-Wrocław 1985 and into (...) its English version: Theory of Language Syntax. Categorial Approach, Kluwer Academic Publishers, Boston-London-Dordrecht 1991. (shrink)

Autorka niniejszego artykułu pokazuje, w jaki sposób środki językowe wpływają na funkcję argumentacyjną wypowiedzi. W tym celu odnosi się do teorii argumentacji, definiuje kategorie modelu argumentacji Toulmina, mającego zastosowanie przy opisie rozwinięcia tematycznego tekstów argumentacyjnych.

Ameryka i świat są w trakcie upadku z nadmiernego wzrostu populacji, większość z nich w ostatnim stuleciu, a teraz wszystko to ze względu na 3-cia ludzi świata. Konsumpcja zasobów i dodanie jednego lub dwóch miliardów więcej około 2100 upadnie cywilizacji przemysłowej i doprowadzić do głodu, chorób, przemocy i wojny na oszałamiającą skalę. Miliardy umrą, a wojna nuklearna jest pewna. W Ameryce jest to znacznie przyspieszone przez masową imigrację i reprodukcję imigrantów, w połączeniu z nadużyciami możliwymi przez demokrację. Zdeprawowana ludzka natura (...) nieubłaganie zamienia marzenie o demokracji i różnorodności w koszmar przestępczości i ubóstwa. Główną przyczyną upadku jest niezdolność naszej wrodzonej psychologii do przystosowania się do współczesnego świata, która prowadzi ludzi do traktowania osób niepowiązanych tak, jakby mieli wspólne interesy. To, plus nieznajomość podstawowej biologii i psychologii, prowadzi do złudzeń inżynierii społecznej częściowo wykształconych, którzy kontrolują demokratyczne społeczeństwa. Niewielu rozumie, że jeśli pomożesz jednej osobie, skrzywdzisz kogoś innego — nie ma darmowego lunchu, a każdy przedmiot, który ktoś zużywa, niszczy ziemię nie do naprawienia. W związku z tym polityka społeczna na całym świecie jest niezrównoważona i wszystkie społeczeństwa bez rygorystycznej kontroli egoizmów popadną w anarchię lub dyktaturę. Bez dramatycznych i natychmiastowych zmian nie ma nadziei na zapobieżenie upadkowi Ameryki ani żadnego kraju, który podąża za systemem demokratycznym. Stąd mój esej "Samobójstwo przez demokrację". Jest również teraz jasne, że siedmiu socjopatów, którzy rządzą Chinami, wygrywa 3 wojnę światową, a więc mój esej końcowy na ich temat. Jedynym większym zagrożeniem jest sztuczna inteligencja, którą krótko komentuję. Kluczem do wszystkiego o nas jest biologia, i to jest niepamięć do niego, że prowadzi miliony inteligentnych wykształconych ludzi, takich jak Obama, Chomsky,Clinton, Partii Demokratycznej i papieża do espouse samobójcze utopijne ideały, które nieubłaganie prowadzić prosto do piekła na Ziemi. Jak zauważył W, to, co jest zawsze na naszych oczach, że jest najtrudniejsze do zobaczenia. Żyjemy w świecie świadomego deliberacyjnego systemu językowego 2, ale rządzi nieświadomy, automatyczny system refleksyjny 1. Jest to źródło uniwersalnej ślepoty opisanej przez Searle's The Phenomenological Illusion (TPI), Blank Slate Pinkera oraz Tooby and Cosmides' Standard Social Science Model. Pierwsza grupa artykułów próbuje dać pewien wgląd w to, jak się zachowujemy, że jest w miarę wolny od teoretycznych urojeń. W kolejnych trzech grupach komentuję trzy główne urojenia uniemożliwiające zrównoważony świat: technologię, religię i politykę (grupy spółdzielcze). Ludzie wierzą, że społeczeństwo może być zapisane przez nich, więc podam kilka sugestii w pozostałej części książki, dlaczego jest to mało prawdopodobne poprzez krótkie artykuły i recenzje ostatnich książek znanych pisarzy. Inna sekcja opisuje religijne złudzenie – że jest jakaś super moc, która nas uratuje. W następnej sekcji opisano cyfrowe urojenia, które mylą gry językowe Systemu 2 z automatyzmami Systemu Pierwszego, a więc nie mogą odróżnić maszyn biologicznych (tj. ludzi) od innych rodzajów maszyn (tj. komputerów). Inne cyfrowe urojenia są takie, że zostaniemy zbawieni od czystego zła (egoizm) systemu 1 przez komputery / AI / robotyka / nanotech / inżynieria genetyczna stworzona przez System 2. No Free Lunch główny mówi nam, że będą poważne i ewentualnie śmiertelne konsekwencje. Ostatnia część opisuje "The One Big Happy Family Delusion", czyli to, że jesteśmy wybierani do współpracy ze wszystkimi, a eufonialne ideały Demokracji, Różnorodności i Równości doprowadzą nas do utopii, jeśli po prostu dobrze zarządzamy rzeczami (możliwością polityki). Ponownie, No Free Lunch Zasada powinna ostrzegać nas to nie może być prawdą, i widzimy w całej historii i na całym współczesnym świecie, że bez ścisłej kontroli, egoizm i głupota zdobyć przewagę i wkrótce zniszczyć każdy naród, który obejmuje te urojenia. Ponadto małpi umysł gwałtownie dyskontuje przyszłość, dlatego współpracujemy przy sprzedaży dziedzictwa naszego potomka dla tymczasowych udogodnień, znacznie pogłębiając problemy. (shrink)

The paper contains an overview of the most important results presented in the monograph of the author "Teorie Językow Syntaktycznie-Kategorialnych" ("Theories of Syntactically-Categorial Languages" (in Polish), PWN, Warszawa-Wrocław 1985. In the monograph four axiomatic systems of syntactically-categorial languages are presented. The first two refer to languages of expression-tokens. The others also takes into consideration languages of expression-types. Generally, syntactically-categorial languages are languages built in accordance with principles of the theory of syntactic categories introduced by S. Leśniewski [1929,1930]; they are connected (...) with- the Ajdukiewicz’s work [1935] which was a continuation of Leśniewski’s idea and further developed and popularized in the research on categorial grammars, by Y. Bar-Hillel [1950,1953,1964]. To assign a suitable syntactic category to each word of the vocabulary is the main idea of syntactically-categorial approach to language. Compound expressions are built from the words of the vocabulary and then a suitable syntactic-category is assigned to each of them. A language built in this way should be decidable, which means that there should exist an algorithm for deciding about each expression of it, whether it is well-formed or is syntactically connected . The traditional, originating from Husserl, understanding of the syntactic category confronts some difficulties. This notion is defined by abstraction using the concept of affiliation of two expressions to the same syntactic category. (shrink)

The two-fold ontological character of linguistic objects revealed due to the distinction between “type” and “token” introduced by Ch. S. Peirce can be a base of the two-fold, both theoretical and axiomatic, approach to the language. Referring to some ideas included in A. A. Markov’s work [1954] (in Russian) on Theory of Algorithms and in some earlier papers of the author, the problem of formalization of the concrete and abstract words theories raised by J. Słupecki was solved. The construction of (...) the theories presented here has two levels. The axiomatic theory of label-tokens: material, physical linguistic objects, constitutes the first one. Label-types, according to the literature of the subject, are defined on the other level as equivalence classes of equiform label-tokens. Assuming the opposite point of view, one can accept that theory of label-types: abstract labels, formalized on the first level, in which it is possible to define the notion of label-token as well as the derivative notions on the second level, should become the basis of formalization of the theory of linguistic expressions and the theory of language in general. The axioms and definitions of both theories of labels: T k and T p representing the other approach to the ontology of language are included in the sequel of the abstract. The foundations of the theory of labels T k in which the primary assumption as to the label-types existence is superfluous have been referred on the basis of the author's monography "Teorie Języków Syntaktycznie Kategorialnych" ( "The Theories of Syntactically Categorial Languages"), PWN, Warszawa-Wrocław 1985. The basis of the theory of labels T p which takes into account the other position has to be presented here for the first time. Some extended ideas of the paper will also be presented in author's paper "Logiczne podstawy ontologii składni Języka" ("Logical foundations of language syntax ontology), Studia Filozoficzne 6-7 (271-272), (1988), pp. 263-284. (shrink)

Już w 1775 r. Joshua Steele sformułował tezę o występowaniu równych pod względem czasowym interwałów – nie tylko w muzyce, ale również w mowie ludzkiej. Tak zwana teoria izochronizmu stała się w późniejszym okresie wyjściowym kryterium dla typologicznego podziału języków świata pod względem zjawisk rytmicznych. Na podstawie badań akustyczno-audytywnych niemożliwe było jednak znalezienie empirycznych dowodów co do równości odstępów pomiędzy sylabami akcentowanymi w językach grupy stress-timed ani co do równego czasu trwania poszczególnych sylab w językach typu syllable-timed. Tak więc pierwotny (...) typologiczny podział języków według dwóch typów rytmicznych okazał się nieuzasadniony. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie innych kryteriów typologicznego opisu języków pod względem rytmu, który ma duże znaczenie w dziedzinie językoznawstwa kontrastywnego oraz nauczania języków obcych. (shrink)

Zmiany dokonujące się w języku na przestrzeni dziejów są wynikiem zmian w rzeczywistości pozajęzykowej. Nowe elementy leksyki są m. in. efektem procesu zapożyczenia z innych języków. Słowa te w momencie przejmowania ich przez inny język tracą swe wszelkie pierwotne powiązania z innymi leksemami, które miały w języku, z jakiego zostały przejęte, i wchodzą w nowe relacje semantyczne z istniejącymi już w danym poiu wyrazowym słowami, stając się jego nieodłącznym elementem. W procesie asymilacji na płaszczyźnie semantycznej wchodzą one w nowe dla (...) siebie relacje paradygmatyczne i syntagmatyczne, wpływając znacząco na strukturę danego pola wyrazowego i przyczyniając się do zmian w jego obrębie. Zapożyczone z innego języka wyrazy mogą ze względu na swe znaczenie stać się w danych polach elementami dominującymi lub też pojawić się w nowym otoczeniu leksykalnym obok rodzimych synonimów. Jedynie użytkownik języka, przy uwzględnieniu kontekstu językowego i sytuacyjnego, decyduje o ich użyciu. (shrink)

Przedmiotem rozważań tego artykułu jest rola zjawisk wieloznaczności oraz homofonii jako środków wyrazu, stosowanych w tekstach humorystycznych. Również kwestia zastosowania konkretnej leksyki obcego pochodzenia, brak znajomości jej znaczenia, wskazanie na brakującą wiedzę z zakresu danego słownictwa fachowego, w tym przypadku z dziedziny informatyki, staje się punktem wyjścia do stworzenia krótkich zabawnych form scenicznych. Znalezione i określone w trakcie przeprowadzonej analizy źródła komizmu, ewidentnie związane z życiem codziennym i słownictwem z różnych zakresów, odzwierciedlają zarówno językowe, jak i pozajęzykowe możliwości tworzenia zabawnych (...) tekstów, jakimi niewątpliwie są omówione w tym artykule skecze. (shrink)

W niniejszym artykule pragnę zwrócić uwagę nauczycieli języków obcych na wykorzystanie w procesie nauczania języków obcych autentycznych informacji prasowych, które umożliwiają uczącym się poznawanie języka obcego w naturalnym kontekście kulturowym i socjoznawczym. Teksty te, poruszając konkretne aktualne problemy i wydarzenia, dostarczają nie tylko faktów, lecz również argumentów i kontrargumentów, zachęcających do dyskusji, wymiany zdań i poglądów na dany temat. Są one tym samym przyczynkiem do rozwoju obcojęzycznej kompetencji komunikacyjnej, tak ważnej w praktykowanej obecnie w nauczaniu języków obcych metodzie komunikacyjnej. Praca (...) z autentycznym tekstem prasowym jest wyzwaniem nie tylko dla uczącego się, lecz również dla nauczyciela, i ze względu na specyficzny charakter języka publicystyki (styl nominalny, skomplikowane pod względem składniowym zdania, wyrazy obce itp.), oraz specyfikę danego rodzaju tekstu jest możliwa w grupach na poziomie zaawansowanym, w klasach z rozszerzonym programem nauczania danego języka obcego. Włączenie autentycznych tekstów prasowych do nauczania języka obcego nie oznacza jednocześnie konieczności rezygnacji z podręcznika. Teksty te mogą być dodatkowymi materiałami i pomocami w procesie nauczania, zapewniającymi progresję w zakresie sprawności językowej. Dzięki swej autentyczności wpływają motywująco na uczących się i uatrakcyjniają przebieg lekcji. Konfrontacja uczącego się z tekstem prasowym ma nie tylko znaczenie w trakcie procesu instytucjonalnego nauczania języka obcego, lecz również poza nim lub nawet po zakończeniu tego procesu. Praca z autentycznym tekstem prasowym to nauka selektywnego czytania, rozróżnianie ważnych i mniej ważnych treściowo słów i elementów danego tekstu, a także odwołanie się do wiedzy encyklopedycznej, wiedzy o świecie uczących się, ich inteligencji i zdolności logicznego myślenia. Jest to niewątpliwie zadanie dla ambitnych nauczycieli i ich ambitnych uczniów. (shrink)

Celem artykułu jest ogólna analiza alternacji z zerem, zachodzących w języku niemieckim i polskim. Alternacje te, występujące zarówno we fleksji, jak też i w słowotwórstwie, służą w obu konfrontowanych językach, a szczególnie w znacznie szerszym stopniu w języku polskim sygnalizowaniu klas i kategorii gramatycznych. Wnioskiem wynikającym z konfrontacji jest stwierdzenie różnic systemowych, związanych z dyslrybucją w sferze używalności alternacji oraz w planie funkcjonalnym. Autor ukazuje w artykule całą złożoność problematyki alternacji z zerem, uwarunkowaną różnicami strukturalnymi badanych języków.

Już w latach sześćdziesiątych zjawisko walencji znacznie zyskało na znaczeniu. Przyczyną tego mógł być fakt, iż gramatyka oparta na teorii walencji w coraz większym stopniu znajdowała swoje miejsce w nauczaniu języków obcych. W procesie uczenia się języka obcego istnieje bowiem zależność pomiędzy przyswajaniem znaczeń słów a zapamiętywaniem ich struktur syntaktycznych, co niewątpliwie bazuje na zjawisku walencji. Punktem wyjścia tej tezy jest zasada, według której wyrazy o podobnym znaczeniu tworzą konstrukcje o podobnej składni, co z kolei wypływa z faktu, iż wyrazy (...) bliskoznaczne wykazują podobne cechy walencyjne. Problem pojawia się podczas przyswajania języka obcego, albowiem język ojczysty w większym lub mniejszym stopniu wpływa na proces uczenia się. Chodzi tu oczywiście o zjawiska: transferu (pozytywnego oddziaływania języka ojczystego na język obcy) oraz interferencji (negatywnego wpływu), z czego zjawisko interferencji zaistniałe poprzez przenoszenie konstrukcji języka ojczystego na konstrukcje w języku obcym prowadzi do tego, że uczący się popełniają błędy. Biorąc pod uwagę sposób przedstawiania składni i konstrukcji językowych w oparciu o teorię walencji, nie da się zaprzeczyć, iż wzrasta zapotrzebowanie na informacje o cechach walencyjnych głównych części mowy (czasowników, rzeczowników oraz przymiotników). Językoznawcy starają się wyjść temu naprzeciw i redagują słowniki walencyjne, w których oprócz takich właśnie informacji zawierane są również modele poprawnych konstrukcji zdaniowych z danym słowem. W Niemczech od połowy XX w. istnieją dwa instytuty, gdzie prowadzone są badania nad zjawiskiem walencji poszczególnych części mowy: das Herder-Institut der Universität Leipzig oraz das Institut für deutsche Sprache Mannheim. W prezentowanym artykule przedstawione zostały słowniki zredagowane przez językoznawców działających w tych instytutach, jak również inne koncepcje słowników walencyjnych. Na uwagę zasługują tu przede wszystkim prace kontrastywne, jak np. opisany w artykule Słownik walencyjny niemieckich i polskich czasowników (N. Morciniec, L. Cirko i R. Ziobro). Analizie poddane zostały każdorazowo: budowa słownika, informacje zawarte przy poszczególnych hasłach, adresat, założenia oraz praktyczność danej pozycji. (shrink)