Legitymacja należy do kluczowych zagadnień myśli politycznej i jest nierozerwalnie powiązana między innymi z takimi terminami jak państwo, władza, obywatele, poddani, prawa i obowiązki. Pojęcie legitymacji jest niezwykle ważne i być może właśnie z tego powodu jego istota stanowi temat wielu dyskusji. W tym artykule nie będziemy jednak analizować sporów definicyjnych. Ograniczymy się do podejścia, jakie proponuje Roger Scruton, unikając przedstawienia ścisłej definicji. Termin ‘legitymacja’ określa, jego zdaniem, to samo, co pojęcia ‘prawomocność władzy’ bądź ‘prawowite panowanie’. Gdy rządzący dzierżą (...) władzę nie posiadając do tego uprawnienia, wówczas mówimy, że władza jest przez nich wykonywana bez legitymacji. Legitymacja dotyczy relacji między obywatelami (poddanymi) a władzą państwową lub – jak ma to miejsce na przykład w Afryce Subsaharyjskiej – lokalnym władztwem tradycyjnym. Pojęcie legitymacji odnosi się przede wszystkim do tak podstawowych zagadnień jak podporządkowanie się obywateli (poddanych) decyzji władz oraz prawo władzy państwowej (lub tradycyjnej) do ograniczania wolności obywateli (poddanych). Legitymacja była istotnym problemem politycznym na przestrzeni ludzkich dziejów i we wszystkich obszarach świata. Również i dziś stanowi aktualną kwestię. Władza we współczesnych państwach demokratycznych czerpie legitymację z woli elektoratu wyrażonej w wyborach. Nawet w takim wydawałoby się idealnym stanie rzeczy legitymacja niejednokrotnie stanowi przedmiot dyskusji. Seymour Martin Lipset pisze w tym kontekście o ‘szacunkowości’, czy też względności legitymacji i uważa, że ludzie w państwie uznają istniejący w nim system polityczny jako posiadający legitymację lub nie w zależności od tego, czy wartości systemu odpowiadają wartościom przez nich wyznawanym. I tak na przykład, gdy prezydentem demokratycznego państwa zostanie popierany przez nas kandydat, automatycznie uznajemy jego władzę za legitymowaną. Jeśli jednak wybory prezydenckie wygra osoba, której nie darzymy poparciem czy zaufaniem, wówczas zdarza się nam podważać jej legitymację, zwłaszcza gdy została wybrana na urząd w sytuacji niskiej frekwencji wyborczej. W państwach pokolonialnej Afryki problem legitymacji jest daleko bardziej skomplikowany niż w świecie zachodnim. Podczas gdy Max Weber wyróżnił trzy czyste typy prawomocnego panowania (legalne, tradycyjne i charyzmatyczne) w państwie, David Beetham uznał, że typologia ta jest nieadekwatna ze względu na różnorodność rodzajów władzy, które istniały w XX wieku. Pogląd Beethama odpowiada po części sytuacji w Afryce, gdzie w przypadku wielu pokolonialnych państw przetrwały różne lokalne systemy władzy przedkolonialnej (królestwa, sułtanaty, wodzostwa) o legitymacji tradycyjnej, przy jednoczesnym istnieniu na poziomie ogólnopaństwowym panowania legalnego lub quasi-legalnego, mniej lub bardziej zgodnego z państwowym porządkiem prawnym. (shrink)

W artykule wykażę, że szeroko rozpowszechnione poglądy na temat norm, które obowiązują żółnierzy na wojnie, pozostają w sprzeczności z moralnością ogólną. Etyka wojny dopuszcza działania, które w zwyczajnych sytuacjach nie tylko są uznawane za moralnie niedopuszczalne, ale wydają się czynami godnymi najwyższego moralnego potępienia. Zwracam uwagę na dwie wybrane rozbieżności między etyką ogólną a etyką wojny, tj. na problem związany z istnieniem asymetrii pomiędzy atakującymi i atakowanymi oraz na kwestię tego, kto jest właściwym celem moralnie usprawiedliwionego aktu przemocy. Odrzucając stanowiska (...) skrajne (realizm w stosunkach międzynarodowych i różne odmiany pacyfizmu), uznaję, że możliwe są dwa rozwiązania problemu tych rozbieśności: albo godzimy się na status quo, czyli mocną niezgodność etyki wojny z etyki ogólną, albo uznajemy, że należy znacząco przeformułować tradycyjną etykę wojny, a być może także obowiązujące normy prawa międzynarodowego. (shrink)

Artykuł stanowi próbę artystycznej i estetycznej analizy dzieła Chrystus św. Jana od Krzyża Salvadora Dalego jako obrazu realizującego główne postulaty estetyki postmodernizmu. Zastosowana perspektywa badawcza ma na celu wyjście poza tradycyjną zależność polegającą na wskazywaniu tego, co postmodernizm przejął od wcześniejszych nurtów awangardowych, w szczególności od surrealizmu. Proponowana odwrócona perspektywa odsyła do innej, wzbogacającej relacji: wskazuje bezpośrednio na to, co surrealizm odkrył i w artystyczny sposób wykorzystał na długo przed nastaniem estetyki postmodernizmu.

Celem artykułu jest porównanie koncepcji poznania Ernsta Cassirera i Nelsona Goodmana, których łączy odrzucenie idei poznania jako odbicia rzeczywistości i przyjęcie koncepcji przekształcania. Owo przekształcanie nie jest całkowitym przeciwieństwem odbicia, lecz jego poszerzeniem w taki sposób, że poznanie oznacza zarówno twórcze wytwarzanie, jak i odtwórcze odbicie. Tym samym zniesiona zostaje tradycyjna epistemologiczna dychotomia: konstruowanie – odkrywanie. Wspólną dla obu filozofów przesłankę stanowi odrzucenie prymatu faktów i danych zmysłowych, a konsekwencją poszerzonej koncepcji poznania jest zaś dla nich irrealistyczna koncepcja reprezentacji (...) symbolicznej. W artykule omówiono najważniejsze podobieństwa i różnice w poglądach tych dwóch myślicieli. (shrink)

Celem artykułu jest przedstawienie i analiza kształtowania się pojęcia woli w starożytnej filozofii pogańskiej. W kontekście poglądów Sokratesa, Platona i Arystotelesa autor przedstawia wiele greckich intuicji dotyczących psychologii aktów moralnych i ludzkiego działania. Po pierwsze artykuł przedstawia doktrynę intelektualizmu etycznego, przypisywaną Sokratesowi, według której kognitywne elementy są głównym motywem naszych działań. Z tego powodu trudno znaleźć pojęcie wolnej woli w sokratejskiej antropologii. Po drugie artykuł prezentuje interpretację platońskiej antropologii, według której sferę thymos można nazwać proto-wolą. Ostatecznie autor ukazuje, jak trudno (...) jest znaleźć pojęcie woli w arystotelesowskiej etyce i antropologii, pomimo że Arystoteles bardzo szczegółowo wyjaśniał relacje między przekonaniami, pragnieniami i działaniem. Ani pro- airesis, ani boulesis nie mogą pełnić funkcji woli, szczególnie gdy wola ma być władzą, która pragnie, może wybierać ijest samodeterminującą się władzą. (shrink)

W artykule tym przedstawiam koncepcję rozwoju autorstwa wybitnego nigeryjskiego myśliciela i demokraty Claude’a Akego. Ake zaproponował abstrakcyjny paradygmat rozwoju społeczeństw afrykańskich w warunkach demokracji. Paradygmat ten opiera się na rolnej strategii rozwoju, zgodnie z którą powinien być on uzyskiwany małymi krokami i pierwotnie generowany na wsi. Ake zdefiniował rozwój jako proces, „poprzez który ludzie kształtują i zmieniają siebie oraz swoją sytuację życiową, by osiągać wyższe poziomy cywilizacyjne, zgodnie z własnymi wyborami i wartościami”. Zdaniem nigeryjskiego myśliciela, rozwój jako proces zbiorowy powinien (...) być wytwarzany przez tych, którzy mają go doświadczać. Ake krytykował dominujący, jego zdaniem, zachodni paradygmat rozwoju Afryki, zgodnie z którym rozwój może zostać narzucony Afrykanom z zewnątrz, a demokratyczna władza wcale nie musi stanowić warunku sine qua non rozwoju. W opinii Akego, zachodnie próby zintensyfikowania rozwoju w Afryce, które cechował brak zrozumienia dla afrykańskich uwarunkowań kulturowych, w tym sposobów myślenia i życia Afrykanów, skończyły się porażką. Koncepcja Akego, choć ciekawa i poparta ważnymi argumentami oraz przykładami, nie jest wolna od uogólnień i sprzeczności. Co więcej, jak się wydaje, nigeryjski myśliciel zaprezentował model rozwoju bliski autarkii i wyzuty z realiów współczesnej ekonomii. W konsekwencji krytycznie oceniam część opinii Akego i ukazuję podstawowe, moim zdaniem, ich mankamenty. (shrink)

Krzysztof Trzciński, Źródła legitymacji tradycyjnego władztwa we współczesnej Afryce jako przyczynek do lepszego zrozumienia jego roli i fenomenu trwania, "Afryka" 2009, t. 29-30, s. 47-70. Legitymacja należy do kluczowych zagadnień myśli politycznej i jest nierozerwalnie powiązana między innymi z takimi terminami jak państwo, władza, obywatele, poddani, prawa i obowiązki. Pojęcie legitymacji jest niezwykle ważne i być może właśnie z tego powodu jego istota stanowi temat wielu dyskusji. W tym artykule nie będziemy jednak analizować sporów definicyjnych. Ograniczymy się do podejścia, (...) jakie proponuje Roger Scruton, unikając przedstawienia ścisłej definicji. Termin ‘legitymacja’ określa, jego zdaniem, to samo, co pojęcia ‘prawomocność władzy’ bądź ‘prawowite panowanie’. Gdy rządzący dzierżą władzę nie posiadając do tego uprawnienia, wówczas mówimy, że władza jest przez nich wykonywana bez legitymacji. Legitymacja dotyczy relacji między obywatelami (poddanymi) a władzą państwową lub – jak ma to miejsce na przykład w Afryce Subsaharyjskiej – lokalnym władztwem tradycyjnym. Pojęcie legitymacji odnosi się przede wszystkim do tak podstawowych zagadnień jak podporządkowanie się obywateli (poddanych) decyzji władz oraz prawo władzy państwowej (lub tradycyjnej) do ograniczania wolności obywateli (poddanych). Legitymacja była istotnym problemem politycznym na przestrzeni ludzkich dziejów i we wszystkich obszarach świata. Również i dziś stanowi aktualną kwestię. Władza we współczesnych państwach demokratycznych czerpie legitymację z woli elektoratu wyrażonej w wyborach. Nawet w takim wydawałoby się idealnym stanie rzeczy legitymacja niejednokrotnie stanowi przedmiot dyskusji. Seymour Martin Lipset pisze w tym kontekście o ‘szacunkowości’, czy też względności legitymacji i uważa, że ludzie w państwie uznają istniejący w nim system polityczny jako posiadający legitymację lub nie w zależności od tego, czy wartości systemu odpowiadają wartościom przez nich wyznawanym. I tak na przykład, gdy prezydentem demokratycznego państwa zostanie popierany przez nas kandydat, automatycznie uznajemy jego władzę za legitymowaną. Jeśli jednak wybory prezydenckie wygra osoba, której nie darzymy poparciem czy zaufaniem, wówczas zdarza się nam podważać jej legitymację, zwłaszcza gdy została wybrana na urząd w sytuacji niskiej frekwencji wyborczej. W państwach pokolonialnej Afryki problem legitymacji jest daleko bardziej skomplikowany niż w świecie zachodnim. Podczas gdy Max Weber wyróżnił trzy czyste typy prawomocnego panowania (legalne, tradycyjne i charyzmatyczne) w państwie, David Beetham uznał, że typologia ta jest nieadekwatna ze względu na różnorodność rodzajów władzy, które istniały w XX wieku. Pogląd Beethama odpowiada po części sytuacji w Afryce, gdzie w przypadku wielu pokolonialnych państw przetrwały różne lokalne systemy władzy przedkolonialnej (królestwa, sułtanaty, wodzostwa) o legitymacji tradycyjnej, przy jednoczesnym istnieniu na poziomie ogólnopaństwowym panowania legalnego lub quasi-legalnego, mniej lub bardziej zgodnego z państwowym porządkiem prawnym. (shrink)

Artykuł traktuje w zarysie o istocie i głównych modelach power-sharing. Choć powersharing może być pojmowane w sposób bardzo szeroki, tematyka tego artykułu dotyczy jego wąskiego rozumienia. Odnosi się ono do fenomenu dzielenia się władzą państwową przez różne segmenty (np. grupy etniczne lub wspólnoty religijne) społeczeństw pluralnych (podzielonych, sfragmentaryzowanych), w tym zwłaszcza wieloetnicznych i/lub wieloreligijnych. Głównym celem artykułu jest wyjaśnienie treści power-sharing we wskazanym wąskim rozumieniu i wytłumaczenie w zarysie jego głównych modeli (konfesjonalizm, model Lewisa, konsocjonalizm, centrypetalizm).

Monografia ta traktuje o ograniczaniu konfliktów w relacjach między segmentami społecznymi (takimi jak grupy etniczne, wspólnoty religijne), w których członkostwo opiera się na podstawach askryptywnych i kulturowych, a także między nimi a władzą centralną w Nigerii i Indonezji. Państwa te mają burzliwą historię niepodległego bytu, ogromne wieloetniczne i wieloreligijne populacje, duże gospodarki oraz zasoby surowców energetycznych. Jak wskazują liczne raporty, będą wkrótce należeć do najważniejszych w świecie. W Nigerii i Indonezji funkcjonują systemy polityczne oparte na tzw. power-sharing (współrządzeniu), tj. takie, (...) które za pomocą specyficznych formalnych i nieformalnych instytucji (rozumianych jako zespoły reguł) dopuszczają do udziału we władzy elity polityczne wywodzące się z różnych segmentów etnicznych i religijnych. Celem instytucji power-sharing jest budowanie pokoju i stabilności politycznej. Autor badań, których owocem jest ta praca, dokonał identyfikacji, wyjaśnienia i analizy roli oraz genezy najistotniejszych z nich, dowodząc zarazem, że w Nigerii i Indonezji współistnieją instytucje dwóch głównych modeli power-sharing, tj. konsocjonalizmu i centrypetalizmu. W konsekwencji wykazał, że międzysegmentowe współrządzenie w obu państwach ma charakter hybrydowy. Jest to poszerzenie empirycznej teorii power-sharing. Jej klasycy, Arend Lijphart (konsocjonalista) i Donald L. Horowitz (centrypetalista), nie przywiązywali większej wagi do możliwości implementacji instytucji dwóch modeli w ramach tego samego systemu politycznego. Tymczasem w Nigerii i Indonezji łączenie instytucji centrypetalnych i konsocjonalnych przyczyniło się do ograniczenia konfliktów. (shrink)