W artykule rozważam następujący problem: czy powinniśmy przykładać taką samą wagę do interesów i dobrobytu ludzi istniejących w przyszłości, jak do interesów i dobrobytu jednostek żyjących obecnie? Staram się wykazać, że traktowanie wymiaru czasowego analogicznie do przestrzennego jest problematyczne, zarówno jeśli chodzi o wymogi moralne, jak i o zasady sprawiedliwości, którymi powinny kierować się instytucje społeczne. Analizuję problem społecznej stopy dyskontowej, a także wskazuję na ograniczenia, jakie napotyka w związku z nim konsekwencjalistyczny rachunek zysków i strat w kontekście sprawiedliwości międzypokoleniowej.

The article is an attempt to pinpoint the areas of Ludwig Wittgenstein aesthetic thought, in which he is crossing the borders principally imposed upon the method and the language of his philosophy. I am directing my attention to metaphysical and mystical motifs of his reflection devoted to aesthetics, the essence of art and the essence of reality. I wish to discuss this issue based on the texts of Arthur C. Danto containing analysis of chosen notions of Wittgenstein’s aesthetic investigations. Additionally (...) in this matter I am appealing to appropriate theses of Leszek Sosnowski and Wojciech Sady, concerning above issues. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest obrona internalizmu racji do działania. Zaczynam od omówienia internalizmu w wersji przedstawionej przez Bernarda Williamsa i przedstawiam główny argument na rzecz tego stanowiska. Następnie sprawdzam, czy ten rodzaj internalizmu prowadzi do relatywizmu. Twierdzę, że stanowisko to prowadzi do ograniczonego relatywizmu, ponieważ stwierdzenia dotyczące racji do działania nie są zrelatywizowane do wiedzy podmiotu działającego. Zwracam też uwagę na rozmaite ograniczenia relatywizacji subiektywnych układów motywacyjnych.

W artykule tym przedstawiam i krytycznie analizuję główne wątki rozważań nigeryjskiego filozofa Ifeanyiego A. Menkitiego o przyszłości afrykańskiego państwa. Menkiti jest w pełni świadomy historycznej, etnicznej i terytorialnej specyfiki typowego pokolonialnego państwa w Afryce. Powstało ono w XX w. jako organizm charakteryzujący się bardzo głębokimi podziałami etnokulturowymi. Przebieg jego granic został jeszcze w czasach kolonialnych arbitralnie ustanowiony przez Europejczyków. W konsekwencji ich decyzji większość afrykańskich granic dzieli dziś członków wielu ludów na nominalnych obywateli różnych państw. Z drugiej strony, w granicach (...) jednego państwa mieszkają ludy o odmiennym pochodzeniu i kulturze. Jak to ujmuje Menkiti, w następstwie działań Europejczyków Afryka jest dziś zatem narzuconym z zewnątrz zbiorem bytów prawnych. Afrykańscy przywódcy oficjalnie uznają granice państwowe w Afryce za nienaruszalne. Tym niemniej Afryka pokolonialna była, jest i zapewne będzie w przyszłości targana konfliktami o rozmaitej proweniencji, w tym granicznymi i separatystycznymi, w których kwestia wieloetniczności będzie odgrywać istotną rolę. O ile wieloetniczność sama w sobie nie jest przyczyną powstawania afrykańskich konfliktów, może stanowić dla nich podłoże, zwłaszcza gdy jest wykorzystywana przez ich głównych aktorów dla osiągnięcia określonych celów. Zdaniem Menkitiego, dalsze istnienie w Afryce granic o kolonialnym pochodzeniu jest kwestią wtórną. Filozof zdaje się bowiem postrzegać przyszłość wspólnej, pomyślnej koegzystencji różnych ludów w ramach afrykańskiego państwa przede wszystkim z perspektywy zaistnienia w nim sprawiedliwości. Odnosząc się do relacji między sprawiedliwością a dalszym trwaniem afrykańskiego państwa w kolonialnych granicach, Menkiti zauważa, że „choć może w końcu zaistnieć potrzeba nowego wytyczenia granic, nie musimy tego czynić natychmiast. Sprawiedliwość społeczna jest nadal silnym, cichym partnerem w zachowaniu granic państwowych. Jeśli państwo afrykańskie zdobywa szacunek swoich obywateli przez osiągnięcie sprawiedliwości w domenie publicznej, wówczas może nie być istotne, czy Afryka pozostanie taką, jaką jest ze swoimi obecnymi granicami czy też zostanie na powrót dopasowana do [jakichś] swoich wcześniejszych rozwiązań. Ważne jest, aby obywatele czuli się bezpieczni i aby wiedzieli, że ich życiowe szanse nie są rozwiewane przez to właśnie państwo, które ma ich wspierać”. (shrink)

Afryka postkolonialna była, jest i będzie targana konfliktami o naturze separatystycznej. Najsłynniejsze już próby secesji w Afryce to przypadki Katangi (w latach 1960–1963) oraz Biafry (w latach 1967–1970). Wojna w Erytrei (w latach 1961–1991) to jedyny jak dotąd afrykański konflikt separatystyczny, który skończył się ustanowieniem nowego państwa (1993 rok). Charakter separatystyczny mają również dwa krwawe konflikty w Sudanie Południowym (w latach 1961–1972 i 1983–2005). Od 1975 roku aż do dzisiaj Etiopia zmaga się ze zbrojnym separatyzmem w Ogadenie. Irredentystyczna idea budowy (...) Wielkiej Somalii, tj. zjednoczenia w jednym państwie wszystkich Somalów, leżała u podłoża wojny, jaką w Ogadenie stoczyły ze sobą Etiopia i Somalia w latach 1977–1978. W 1981 roku wybuchł konflikt w północnej Somalii, która w 1991 roku ogłosiła niepodległość jako Somaliland. Choć krajowi temu brakuje uznania międzynarodowego, Somaliland posiada wszelkie inne atrybuty państwa, w przeciwieństwie do pozostającej od lat w stanie upadku Republiki Somalii. To tylko niektóre z, często już historycznych, przykładów zbrojnego separatyzmu na kontynencie afrykańskim – te najbardziej krwawe czy długotrwałe. Zbrojny separatyzm obecny jest jednak współcześnie w wielu innych miejscach Afryki. Prawie każde położone na południe od Sahary państwo tego kontynentu posiada potencjalne warunki do rozwoju separatyzmu. Przebieg niemal wszystkich granic w Afryce został arbitralnie ustanowiony przez mocarstwa kolonialne jeszcze w XIX wieku. Większość granic dzieli jakiś lud na nominalnych obywateli różnych organizmów państwowych. Z drugiej strony w granicach jednego państwa zamieszkuje niejednokrotnie wiele ludów o odmiennym pochodzeniu etnicznym oraz różnej kulturze i wierzeniach. Wieloetniczność i różnorodność kulturowa nie są same w sobie przyczynami dążeń separatystycznych, choć zwykle stanowią dla nich bardzo ważne podłoże. (shrink)

Autorka nawiązuje do artykułu J.F. Lyotarda „A Few Words to Sing” w której filozof podejmuje się analizy utworu Sequenza III Luciano Berio napisanego i śpiewanego przez Cathy Bereberian. „A Few Words to Sing” jest przykładem podejmowania przez Lyotarda tematów muzycznych „na granicy”. W tym konkretnym przypadku autorka sugeruje, że wspomniana analiza bardzo dobrze wpisuje się w postulowane przez Lyotarda kategorie figury oraz oddania głosu [ofierze] w opozycji wobec tego co [czysto]estetyczne (resisting the aesthetic). Zainteresowania muzyczne Lyotarda, być może nie tak (...) wyeksponowane jak jego zainteresowania obrazem (choć kategorie figury i gestu okazują się łatwo przekraczać granice rodzajów sztuki) także bardzo wyraźnie wskazują na szczególny rodzaj [anty]estetyki uprawiany przez Lyotrada, gdzie udzielenie głosu ofierze staje się istotnym, jeśli nie podstawowym kryterium sztuki. (shrink)

Filozofia subiektywności dotarła w XX wieku do granic swoich możliwości. Jako odpowiedź na jej ograniczenia rozmaici filozofowie podjęli próby nowego rodzaju myślenia. Takie próby to m.in. myśl dialogiczna, która pierwszy wyraz znalazła w pismach takich filozofów, jak Franz Rosenzweig, Martin Buber czy Eberhard Grisebach. Innym przykładem jest postulat powrotu do pytania o bycie Martina Heideggera. W niniejszym artykule staram się pokazać, że obie próby mają ze sobą wiele wspólnego, choć ich przedstawiciele odnosili się do siebie nawzajem raczej krytycznie, o ile (...) w ogóle to czynili. Okazuje się jednak, że myśl Martina Bubera oraz Martina Heideggera ujmują człowieka jako byt dynamiczny, który staje w obliczu nachodzącego go wezwana. Dlatego też analizuję najpierw koncepcję Martina Heideggera z okresu Bycia i czasu, następnie przedstawiam myślenie Martina Bubera, głównie w oparciu o jego traktat Ja i Ty. Na koniec dokonuję zestawienia i porównania wątków wspólnych obu filozofom, jak również zaznaczam różnice, które dzielą obie próby przekroczenia filozofii podmiotowości. (shrink)

Poniższa praca odnosi się głównie do tezy Huberta Orłowskiego, według której „niemiecka dyskusja o Polsce miała legitymujące, nic do pominięcia znaczenie dla wynalezienia niemieckiego narodu”. Wobec rozmiarów i rozdrobnienia społeczno-wyznaniowego Rzeszy Niemieckiej ok. 1700 r. temat ten ograniczony jest do Prus Zachodnich i głównego problemu (teoria państwowości, religia, historia) debaty o przyczynach funkcjonowania powstałego obrazu Polski. Koncentracja na Prusach Zachodnich wynika z modalnego charakteru, jaki musiał mieć „problem Polski” jako odzwierciedlenie procesów tworzenia się granic na danym obszarze, którego niemiecki rejon (...) kulturalny miał polską przynależność państwową. Przedstawia się tu sposób, w jaki nowa, w dyskusyjnych ramach europejskiego wczesnego Oświecenia powstająca świadomość wnosiła stopniowy odwrót od rozpadającej się polskiej Republiki Szlacheckiej, a tym samym konieczność poszukiwania nowej władzy ochronnej. Wynikała z tego pewna opcja narodowa, która następnie zmieniła regionalnie obraz Polski. Ta trafnie podkreślana przez Orłowskiego konccplualizacja obrazu Polski służyła do przekształcenia stanowo uformowanej boruskiej świadomości regionalnej w nowożytną (pozytywnie lub negatywnie) skupioną na Prusach świadomość państwową. Punktem wyjścia poniższych rozważań jest spór o to, czy forma państwa polskiej Republiki Szlacheckiej w drugiej połowie XVII w. mogła jeszcze być wystarczającą dla ekonomicznych i politycznych potrzeb mieszczaństwa. Rozważania te wskazują zarówno z obcej jak też z własnej perspektywy na ten w tamtym okresie z mieszczańskiego punktu widzenia mało atrakcyjny obraz Polski. Obcy znaczy tu jednak nie tyle trochę specyficzny „polski”, ile nie do zaakceptowania jako patriotyczny i nierozsądny ekonomicznie dla mieszczanina sposób postępowania polskiego szlachcica. W tymże sensie informuje zrekonstruowana tu debata o wczesnym mieszczańskim (nie zabarwionym jeszcze narodowo) obrazie Polski. Przedstawia ona jednocześnie, w jak wielkim stopniu konstruowany był portret własny mieszczaństwa w kulturalnie niemiecko ukształtowanych miastach Polski, według etosu protestanckiego w przeciwieństwie do katolickiej szlachty polskiej. Rozwijający się z tego późny pruski obraz Polski jest następnie podejmowany jako kompleks dalej działających i umacniających się uprzedzeń, które powstają na początku XVIII w. i oddzielają się stopniowo od ich prawdziwych kulis. Jako stereotyp ma to więc swoje korzenie w przeciwieństwie mieszczańsko-boruskich i polskich, skierowanych na konstelacje władzy w Republice Szlacheckiej interesów i poczynań. Teza ta uwidacznia też, że nie chodziło tylko o opis stereotypowej struktury dziś rozprzestrzenionych opinii o Polsce. Dużo większe zainteresowanie skierowane zostało na „ziarenko prawdy” , które, z historycznego punktu widzenia, zawarte jest w każdym stereotypie. (shrink)

Tematem artykułu jest manifest jako gatunek dominujący w awangardzie historycznej (w tym wypadku w dadaizmie), jak i w neoawangardzie austriackiej (akcjonizm wiedeński). Ten ostatni, radykalny ruch sztuki austriackiej lat sześćdziesiątych, dotychczas postrzegany w kategoriach jego osiągnięć w zakresie sztuki performance i body art, analizowany jest przeze mnie w kategoriach literackich na przykładzie manifestu jako środka autoprezentacji, obecnego na skalę masową po raz pierwszy w awangardzie lat dwudziestych. Istotą poruszanego przeze mnie problemu jest kontynuacja tradycji samookreślenia się awangardy w formie manifestu, (...) jak również przemiany, jakie dokonały się w strukturze tekstów tego typu w okresie swoistego renesansu awangardy w latach sześćdziesiątych. Ograniczam się przy tym do zakreślenia jednego z głównych rysów manifestu - jego kontestacyjnej krytyki skierowanej zarówno przeciwko skostniałym formom sztuki, jak i przeciwko państwu i społeczeństwu, narzucającym sztuce granice i sposoby jej oddziaływania. Manifesty dadaistyczne stanowią tutaj tło dla analizy manifestów akcjonistycznych, które, według postawionej przeze mnie tezy, mogą być rozumiane jako radykalna modyfikacja tego gatunku w neoawangardzie, która w swej ostatecznej formie prowadzi do zaniechania manifestu jako przekazu literackiego i do odwołania się do demonstracji celów artystycznych w sposób pozawerbalny - poprzez akcjonizm. W analizie manifestów obu awangard podkreślam krytyczne podejście ich autorów do gatunku jako takiego, jak i do jego korzeni wywodzących się z dziedzin pozaartystycznych (polityka i wojskowość). (shrink)

The article presents relations between transhumanism and religion with emphasis on their ambiguity. Despite its decidedly secular self-interpretation, tranhumanism appears to be smuggling religious or crypto-religious contents. Attempting to show this, I begin with short, general characteristics of transhumanism. Then its eschatological and metaphysical themes are pointed as the main bearers of religious dead weight. This allows to depict the ways transhumanist thinkers try to elaborate religious undercurrent of their own stance, and the critique of transhumanism developed by Christian theologians (...) and philosophers of religion. (shrink)