Artykuł rekonstruuje przemiany pojęcia „świat” w filozofii Martina Heideggera na podstawie: Bycia i czasu, Podstawowych problemów fenomenologii, rozprawy O istocie podstawy, Die Grundbegriffe der Metaphysik, Źródła dzieła sztuki, Przyczynków do filozofii oraz esejów Język, Rzecz i Budować, mieszkać, myśleć. Niniejsza analiza pokazuje, że kolejne odsłony problemu świata nie unieważniają wcześniejszych rozwiązań, ale rozwijają ich sens, zgodnie z którym bycie ujawnia się tylko wtedy, gdy byty postrzegane są w ich wspólnocie. Tak też różne ujęcia problemu świata wskazują na odmienne aspekty (...) wspólnoty bytów: wzajemną przynależność, pokrewieństwo oraz integralność. (shrink)

Co jest większe, bycie czy nic? Anzelm dowodzi istnienia Boga przy pomocy nihil. Bóg jako to, od czego nic większego nie może zostać pomyślane przez skończony umysł. Właściwe dla Anzelma logiczne – i być może mistyczne – użycie słowa „nic” domaga się porównania z negatywną ontologią Heideggera i jej recepcją w ramach tzw. Szkoły z Kioto założonej przez Nishidę. Czyż jednak pustka buddyzmu zen nie odsyła nas do – niewypowiedzianej – boskiej obecności?

Niniejszy tekst jest poświęcony kwestii nicości w myśleniu Heideggera. Dokonana w Byciu i czasie analiza struktury Dasein wydobywa na jaw wiele jej istotnych aspektów, a właściwie egzystencjałów, z których jednym byłaby trwoga. W trwodze świat „staje się” nicością, ukazuje się w sposób pusty i bezlitosny, ale zarazem odsłania to Dasein możliwość jego autentycznej egzystencji, możliwość zin¬dywidualizowanego bycia-w-świecie. W wykładzie Czym jest metafizyka? Heidegger powraca do problematyki nicości, rozumiejąc ją już inaczej niż czyniła to metafizyka: mianowicie nicość była warunkiem umożliwiającym jawność (...) bytu dla człowieka. Bycie: nicość: to samo – ogólnie rzecz ujmując, Heidegger będzie twierdził, że nicość przynależy do bycia, co syntetycznie wyraża właśnie ta jego późna formuła. Ponieważ kwestia bycia jest ściśle związana z kwestią czasu, stąd problematyka nicości łączy się najściślej u Heideggera z problematyką temporalności, temporalności ujmowanej – co koniecznie trzeba podkreślić – ekstatycznie. Temporalizacja byłaby według Heideggera wolną oscylacją pierwotnej czasowości otwartego horyzontu, co umożliwiałoby światowanie (Welten), czyli wchodzenie bytów w świat. Z tej perspektywy, w wykładzie Metafizyczne podstawy logiki, nicość jest określana jako nihil originarium. Świat to nicość, która wydarza się wraz i dzięki pierwotnemu czasowaniu się, co późny Heideggera będzie także rozumiał jako czwarty wymiar czasu (Czas i bycie). Nicość jest także tematyzowana przez Heidggera w Przyczynkach do filozofii, gdzie jest z kolei objaśniana jako istotowa wibracja (Erzitterung) Bycia (Sein). Podczas seminarium w Le Thor (1969) Heidegger powie, że w wydarzaniu (Ereignis) nie zostało już pomyślane nic greckiego. Wydarzanie nie „jest”, ale „daje”, „wydarza” bycie i czas. Bycie to jednak nie metafizycznie rozumiana obecność. Bycie to także nie nieobecność, nie sprowadza się ono bowiem do metafizycznie rozumianej nicości, nicości pojmowanej w opozycji do bytu, ale to nicość w sensie nihil originarium, nicość w sensie temporalnym, a może nawet i energetycznym. Tak ujmowana przez Heideggera nicość zdaje się i tak jednak „zanikać” w nieprzedstawianym, niewyrażalnym wydarzaniu, wydarzaniu uchodzącym za ostatnie „słowo” jego filozofii. (shrink)

Kwestia języka w filozofii Martina Heideggera pojawia się zarówno we wczesnym projekcie ontologii fundamentalnej, jak i w tak zwanym myśleniu po zwrocie. Problematyczność tego zagadnienia wyraża się choćby w mnogości stosowanych terminów. Bycie i czas to w wybranych fragmentach wyczerpujące studium „mowy” (Rede) jako swoistego ekstatycznego, a zatem otwartego i transcendującego bycia jestestwa, które buduje i potwierdza poprzez ów modus bycia przestrzeń wspólnotowości. Późny Heidegger podejmuje kwestię języka w kontekście metafory czwórni świata, wiążąc ją ściśle z tzw. myśleniem poetyckim (...) – wywód ten daleko odbiega od analiz egzystencjalnych jestestwa. „Język” (Sprache) to – jak pisze Heidegger – domostwo ludzkiego bycia, w którym uprzywilejowane miejsce zajmują poeci, jedynie oni potrafią bowiem czytać znaki, jakie w otwartej przestrzeni między Niebem i Ziemią pozostawiają Śmiertelnym Bogowie. Topografię owej wieści (Sage) prezentuje Heidegger w wielu miejscach swej drogi do „innego myślenia”. (shrink)

Filozofia subiektywności dotarła w XX wieku do granic swoich możliwości. Jako odpowiedź na jej ograniczenia rozmaici filozofowie podjęli próby nowego rodzaju myślenia. Takie próby to m.in. myśl dialogiczna, która pierwszy wyraz znalazła w pismach takich filozofów, jak Franz Rosenzweig, Martin Buber czy Eberhard Grisebach. Innym przykładem jest postulat powrotu do pytania o bycie Martina Heideggera. W niniejszym artykule staram się pokazać, że obie próby mają ze sobą wiele wspólnego, choć ich przedstawiciele odnosili się do siebie nawzajem raczej krytycznie, o (...) ile w ogóle to czynili. Okazuje się jednak, że myśl Martina Bubera oraz Martina Heideggera ujmują człowieka jako byt dynamiczny, który staje w obliczu nachodzącego go wezwana. Dlatego też analizuję najpierw koncepcję Martina Heideggera z okresu Bycia i czasu, następnie przedstawiam myślenie Martina Bubera, głównie w oparciu o jego traktat Ja i Ty. Na koniec dokonuję zestawienia i porównania wątków wspólnych obu filozofom, jak również zaznaczam różnice, które dzielą obie próby przekroczenia filozofii podmiotowości. (shrink)

Po II wojnie światowej Paul Ricoeur podjął sie nauczania filozofii w Collège Cévenol w wiosce Chambon-sur-Lignon, gdzie napisał swój doktorat poświęcony fenomenologicznej analizie woli. Przejęte od Milana Kundery paradoksalne pojęcie „mądrości niepewności”, zastosowane do dzieła Ricoeura jako całości naświetla specyfikę jego wkładu w rozwój hermeneutyki filozoficznej XX wieku.

Tekst ma na celu bliższe zapoznanie Czytelnika z otwierającą cykl Aristotelica pracą doktorską Franza Brentano Von der mannigfachen Bedeutung des Seienden nach Aristoteles (1862), która znana jest głównie z tego, że miała zainspirować młodego Martina Heideggera i sprawić, że zajął się filozofią. Tekst bada naturę i siłę tej inspiracji. Część pierwsza opowiada historię powstania Von der mannigfachen … oraz przedstawia szerszy kontekst zetknięcia się Heideggera z filozofią Brentana, a także stara się przedstawić Heideggera na tle jego pozostałych uczniów (Kazimierz Twardowski, (...) Edmund Husserl, Alexius Meinong, Carl Stumpf, Anton Marty, et al.). Część druga omawia piętnaście tez o bycie, które stanowią sedno dzieła O wielorakim znaczeniu bytu u Arystotelesa i tym samym umożliwia porównanie tomistycznej w duchu ontologii Brentana z ontologią fundamentalną Heideggera, o czym traktuje część trzecia. Część trzecia stara się również zweryfikować faktyczną wysokość „długu”, jaki Heidegger miał u Brentana zaciągnąć i odpowiedzieć na pytanie, do jakiego stopnia, o ile w ogóle, Martina Heideggera możemy nazwać „brentanistą”. (shrink)

Myśl fryburskiego filozofa religii, Bernharda Weltego, wielokrotnie dotykała zagadnienia nicości. Artykuł prezentuje funkcje, jaką Welte przypisał idei nicości w kontekście doświadczenia konstytutywnego, wyznaczającego podstawową charakterystykę ludzkiej egzystencji. Doświadczenie konstytutywne pociąga za sobą przenikanie się czyjejś skończoności z nieskończonością. Ta pierwsza wyraża się w byciu świadomym własnej śmiertelności i winy, ta druga w aktywności ludzkiego ducha, szczególnie w odczuwaniu obowiązku. Bycie człowieka sytuuje się między tymi przeciwstawnymi siłami, poszukuje sensu swojej egzystencji. Jednocześnie stwarza ono różne relacje, jakie mogą między nimi (...) zachodzić. Ich porządek może prowadzić do afirmacji bądź negacji czyjejś egzystencji. Jeżeli dodamy do owych relacji doświadczenie nicości (wraz z jej specyfiką), to tworzą one razem akt wyboru między afirmacją a negacja bardziej przypominający ostateczny wybór między nadzieją a rozpaczą. (shrink)