W tekście rozważane są zagadnienie realności i związana z nim tematyka epistemologiczna w trzecim okresie filozofii Fryderyka Nietzschego. Analizując ten obszar filozofii Nietzschego, autor zwraca szczególną uwagę na problem życia. Opisuje go za pomocą metafory pnącej się wzwyż spirali. Metafora ta rozwijana jest przez autora w kontekście koncepcji „ekstatycznego tańca kratofanicznego” Zbigniewa Kaźmierczaka. Autor rozpoczyna rozważania od interpretacji stanowiska Nietzschego na temat trzech władz poznawczych: świadomości, rozumu i języka metafizycznego. Następnie stara się opisać wpływ, jaki — zdaniem filozofa — wywierają (...) one na powstanie koncepcji realności. Z tego powodu przechodzi do analizy struktury woli. W ostatniej części tekstu autor dokonuje analizy koncepcji realności, zestawiając wyniki badań z metaforą spirali. (shrink)

This paper has four parts. First outline seven several questions concerning the relation between God, his goodness, and other philosophically interesting things, especially between attributes of almightiness, goodness, and faith in God, questions different from the main question of this article. The second part presents Aquinas’s account of God’s goodness, with three ways to understand it, as God’s excellence in being, with respect of His creative activity and with respect of the morality of God’s acting. The third part of the (...) article critically examines Nelson Pike’s classical account of the Aquinas-Anselm view of the problem of the possibility of God’s sin and the paradox of omnipotence and goodness. Last part contains argumentation that Pike’s argument is not sound. He shouldn’t so easily reconstruct Aquinas account of absolutely possible as concerning only the result of God’s creative action - some consistent state of affairs, second, the assessment of some agent’s decision/choice/possibility of acting in particular (morally wrong) way should be included in assessment of his power, and Pike's paper doesn’t support enough his conclusion, that Aquinas confused second and third sense of “God cannot sin.” Alternatively, to Pike’s account, I distinguish the fourth sense of the expression in question, present arguments that this meaning is coherent with Aquinas account of omnipotence and goodness of God as well as arguments that this is the concept of divine omnipotent goodness which is the condition of real faith in God. (shrink)

FRANCIS SUÁREZ’S VIEWS ON THE RELATION BETWEEN THE ABSOLUTE POWER OF GOD AND THE NATURAL LAW The article presents Francis Suárez’s views concerning the problem of the possibility of granting dispensation from the natural law by the absolute power of God. Suárez’s opinions on this matter were shown in his comprehensive work on the philosophy of law: De legibus ac Deo legislatore, in Book II De lege aeterna, naturali, et jure gentium, chapter XV entitled Utrum Deus dispensare possit in lege (...) naturali etiam de absoluta potestate. Analyzing the notion of natural law Suárez accepts the Thomistic formula, according to which, the created world is a collection of things with invariable natures. These natures require us to fulfil certain moral obligations and to act in a proper manner. And for this reason, natural law, included in the Decalogue, is invariable and even God is not able to grant its dispensation. The commandments involve an intrinsic principle of justice and obligation and for this reason they are not liable to dispensation. God cannot act contrary to His own nature and His being just, so He would not order people to do something intrinsically unjust. Doctor Eximius justifies moral norms expressed in the Decalogue axiologically, not in a voluntaristic way, by referring to God’s will alone. Suárez criticises both strong theological voluntarism, attributed to Ockham, as well as weak theological voluntarism, attributed to John Duns Scotus. Keywords: FRANCIS SUÁREZ, ABSOLUTE POWER OF GOD, NATURAL LAW. (shrink)

Celem artykułu jest przedstawienie i analiza kształtowania się pojęcia woli w starożytnej filozofii pogańskiej. W kontekście poglądów Sokratesa, Platona i Arystotelesa autor przedstawia wiele greckich intuicji dotyczących psychologii aktów moralnych i ludzkiego działania. Po pierwsze artykuł przedstawia doktrynę intelektualizmu etycznego, przypisywaną Sokratesowi, według której kognitywne elementy są głównym motywem naszych działań. Z tego powodu trudno znaleźć pojęcie wolnej woli w sokratejskiej antropologii. Po drugie artykuł prezentuje interpretację platońskiej antropologii, według której sferę thymos można nazwać proto-wolą. Ostatecznie autor ukazuje, jak trudno (...) jest znaleźć pojęcie woli w arystotelesowskiej etyce i antropologii, pomimo że Arystoteles bardzo szczegółowo wyjaśniał relacje między przekonaniami, pragnieniami i działaniem. Ani pro- airesis, ani boulesis nie mogą pełnić funkcji woli, szczególnie gdy wola ma być władzą, która pragnie, może wybierać ijest samodeterminującą się władzą. (shrink)

The contribution focuses on philosophical issues of justice of positive law in the light of the social teaching of John Paul II. The analyses start with consideration of anthropological foundations of justice as virtue, develop with the reflexion upon justice of actions realizing justice and finally arrive at examination of the criteria of justice of law. -/- It is argued that relations between a human being and goods (ends of actions) form ontological basis of natural law and justice of actions (...) – orders and prohibitions are secondary in respect to these relations. An aim of just law (and natural law) is not preservation or restoration of abstractly understood moral order based on norms – orders and prohibitions) but integral development (good) of a person – a being possessing dignity. John Paul’s II philosophy of law takes advantage primarily of Thomas Aquinas’ approach to law and combines it with constructions which are typical for modern human rights protection. John Paul’s II conception of natural law is anthropocentric and bases on subjective rights thinking. Human dignity and human rights which derive from it provide basic criteria for the justice of law. Human rights as subjective rights disclose natural law which is understood as a set of goods for a human person. These goods are ends of actions and as such they determine actions and their forms. This point of view is compatible with Aquinas’ definition: “law is nothing but a rational plan of operation, and … the rational plan of any kind of work is derived from the end” (Summa contra gentiles, lib. 3, cap. 114, n. 5). -/- Positive (human) law which is not just has no normative power in this sense that it does not in itself provide reasons for concrete actions of a concrete actor. Sometimes there are moral reasons for following unjust law, however if its norm prescribes actions which are wrong in themselves (internally wrong) there is moral obligation to act contrary to such a legal norm. -/- Zasadniczym przedmiotem opracowania jest filozoficzna refleksja Jana Pawła II nad sprawiedliwością prawa stanowionego. Analizy przebiegają od zagadnienia antropologicznych podstaw sprawiedliwości poprzez problematykę działań realizujących sprawiedliwość do zagadnienia sprawiedliwości prawa stanowionego. Opracowanie zamykają uwagi wskazujące na kontekst teologiczny istotny dla problematyki sprawiedliwości, którego analiza wykracza jednak poza podjęte zamierzenie koncentrujące się na problematyce filozoficznoprawnej. Argumentuje się, że u podstaw tej refleksji leży namysł nad relacją człowieka do dobra, która stanowi ontologiczną podstawę prawa naturalnego i sprawiedliwości – nakazy i zakazy są wtórne wobec tej relacji. Celem prawa i sprawiedliwości jest dobro konkretnego, obdarzonego godnością człowieka, a nie np. przywracanie abstrakcyjnie pojętego porządku moralnego. Od strony konstrukcji teoretycznej, filozofia prawa Jana Pawła II jest osadzona przede wszystkim na koncepcji Tomasza z Akwinu łączonej z konstrukcjami typowymi dla współczesnej ochrony praw człowieka. To w godności i wynikających z niej prawach człowieka poszukiwać trzeba zasadniczych treściowych kryteriów sprawiedliwości prawa. Prawa człowieka jako prawa podmiotowe są podstawowym wyrazem prawa naturalnego, stanowiącego ontyczną podstawę sprawiedliwości i które pojmowane jest jako zespół dóbr dla osoby, zatem i celów kształtujących działanie. Perspektywa pojmowania prawa naturalnego jest antropocentryczna. Prawo stanowione, które nie jest sprawiedliwe, nie ma „mocy prawa”, przede wszystkim w takim sensie, że nie stanowi samo w sobie racji działania. Niekiedy, ze względów moralnych, niesprawiedliwe prawo wymaga posłuszeństwa. Jeśli jednak prawo stanowione daje uprawnienia do czynów wewnętrznie złych i nakazuje takie czyny, to nie tylko nie obowiązuje w sumieniu i nie jest racją działania, ale obowiązkiem jest postępowanie wbrew takiemu prawu. (shrink)

STRESZCZENIE Opracowanie zmierza do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czym – z punktu widzenia struktury procesu wykładni i struktury wchodzących w grę wartości konstytucyjnych – różni się ograniczanie wolności i praw w ramach stosowania „zwykłych środków konstytucyjnych”, od ograniczania wolności i praw dopuszczalnego w stanach nadzwyczajnych. Podjęta zostaje problematyka dotyczącą kwestii materialnych, a poza zakresem rozważanych zagadnień pozostają kwestie dotyczące formalnych warunków dopuszczalności ograniczeń, jak publiczne ogłoszenie zagrożenia czy możliwość wprowadzania ograniczeń w aktach podustawowych. Stawiane tezy są polemiczne wobec poglądów, że (...) zawieszenie wolności lub praw jest skrajnym typem ograniczania i następuje wtedy, gdy wolności czy prawa „już nie ma”, lub że zawieszenie zakłada ograniczenie istoty wolności lub prawa. Okazuje się, że można sensownie mówić o zawieszaniu wolności lub praw także wówczas, gdy są one ograniczane w niewielkim tylko stopniu. Ponadto, możliwe jest zawieszanie, które nie prowadzi do ograniczenia istoty wolności lub prawa. Argumentuje się, że istotą zawieszania wolności lub praw w stanach nadzwyczajnych jest zakwestionowanie podstawowego ich przymiotu, jakim jest – uznawana w prawie międzynarodowym – nienaruszalność „całych” poszczególnych praw człowieka, która jest czymś innym od nienaruszalności ich istoty. Przy okazji prowadzona jest refleksja teoretycznoprawna nad zagadnieniem zawieszania wolności lub praw. Zawieszenie okazuje się czymś istotnie różnym od czasowej utraty mocy obowiązującej przepisów dotyczących wolności czy praw. Ich ciągłe obowiązywanie znajduje wyraz, na przykład, w zasadzie proporcjonalności mającej zastosowanie do zawieszanych wolności lub praw. -/- Extraordinary Measures and Restrictions of Constitutional Freedoms and Rights ABSTRACT The study aims to answer the question on the difference between limitation of freedoms and rights in ordinary situations and their suspension (derogation) when extraordinary measures are introduced. This question is considered from the point of view of the structure of the interpretation process and the structure of the constitutional values. Consideration is given to issues relating to material aspects. However, issues relating to formal conditions for the admissibility of restrictions, such as public announcement of a threat or the possibility of introducing restrictions in sub-statutory acts, are not examined. The theses put forward are critical of the view that suspension of freedoms or rights is an extreme type of limitation and a freedom or a right "is no longer there", and of the view that suspension presupposes violation of the essence of freedom or right. It can be argued that it makes sense to talk about the suspension of freedoms or rights also when they are only slightly restricted. Moreover, it is possible to suspend a freedom or a right without violating their essence. It is argued that suspension of freedoms or rights leads to questioning of their basic characteristic that is their inviolability as recognized in international law. However, this inviolability of freedoms or rights is something different from the inviolability of their essence. In terms of the theory of law, the suspension of freedoms or rights turns out to be something significantly different from the temporary loss of the binding force of the respective provisions. Their continued validity is reflected, for example, in the application of the principle of proportionality to the suspended freedoms or rights. (shrink)

Předložený článek si na základě rozboru hlavních motivů ve Foucaultově a Canguilhemově pojetí norem klade za cíl vymezit, jaká je vzájemná vazba mezi biologickou a společenskou normativitou a jakým typem moci na nás normy vlastně působí. V souladu s interpretací navrženou Pierrem Macherey se pokusíme sílu norem vystihnout v termínech jejich „imanence a produktivity" a ukázat, proč nelze normy chápat dle modelu zákona, který by ke svému předmětu přistupoval zvnějšku. Poslední část pak přináší odpověď na otázku, jaký typ individualizace či (...) subjektivizace toto pojetí diskvalifikuje a jaké možnosti ponechává pro svébytnou singularitu v rámci normativního pole. (shrink)

Studie recenzuje následující díla: Maurice HALBWACHS, Kolektivní paměť. Praha: SLON 2009, 289 s. ; Françoise MAYER, Češi a jejich komunismus: paměť a politická identita. Praha: Argo 2009, 273 s. ; Zdeněk VAŠÍČEK – Françoise MAYER, Minulost a současnost, paměť a dějiny. Brno – Praha: CDK – Triáda 2008, 199 s. Studie konstatuje, že v češtině začíná být k dispozici dostatečné množství publikací o sociální paměti, aby teoreticky zabezpečily širší pojetí výzkumů paměti. Zároveň by však tyto výzkumy neměly být podřizovány historiografii, (...) a především je v nich zapotřebí pracovat nejen s koncepty identity a sociálních svazků, ale i moci a konfliktu. (shrink)

Film Two Faces of Dr. Jekyll (1960, režie Terrence Fisher) by se dal interpretovat skrze dílo F. Nietzscheho. -/- Při interpretaci vycházím především z díla „Mimo dobro a zlo”, dále pak z děl „Tak pravil Zarathustra" a „Vůle k moci”. -/- V tomto filmu nevystupuje Dr. Jekyll jako ztělesnění dobra, jak tomu bylo v předloze, nýbrž jako obraz samotného Nietzscheho, člověka zapáleného pro hledání vyššího bytí, pro hledání nadčlověka. Člověka odsouzeného ke zkáze. -/- Jekyllova nevyrovnanost, vášeň a touha po nadčlověku (...) zrcadlí Nietzscheho i jeho životní osud. (shrink)

Książka dotyczy trzech powiązanych z sobą zagadnień: internalizmu racji działania, internalizmu motywacyjnego i tzw. hume’owskiej teorii motywacji. Próbuje odpowiedzieć m.in. na następujące pytania: Czy wolno nam stwierdzić, że ktoś powinien coś zrobić, nawet gdy nie może być motywowany do tego działania? Czy można szczerze akceptować jakiś osąd moralny i nie być motywowanym do postępowania zgodnie z jego zaleceniami? Czy normy moralne służą tak naprawdę realizacji egoistycznych pragnień, czy może są fikcją wpajaną przez instytucje społeczne? Autor pokazuje, jak wiele współcześnie dyskutowanych (...) problemów metaetycznych można rozwiązać, sięgając do filozofii Davida Hume’a. Choć koncentruje się na najnowszych dyskusjach z dziedziny metaetyki, to zagadnienia omawiane w książce stanowią kontynuację klasycznych debat filozoficznych na temat takich pojęć jak wartość, dobro, obowiązek, racjonalność, relatywizm czy słabość woli. (shrink)

Artykuł poświęcony jest Mistrza Eckharta wykładni ontologicznych struktur rzeczywistości, w której to wykładni ważną rolę odgrywają pojęcia bytu, nicości, istnienia i Boskości. W artykule rozważone zostają kolejno: 1. Wykładnia bytu i nicości w prologu do łacińskiego Opus tripartitum; 2. Wykładnia istnienia i Boskości w dziełach niemieckich; 3. umiejscowienie tych rozważań w kontekście Eckhartiańskiej koncepcji abgescheidenheit. Podstawową tezą artykułu jest to, że w swojej refleksji ontologicznej Mistrz Eckhart zbliża się do myślenia o istocie rzeczywistości jako Woli, co jest wyraźną antycypacją ważnego (...) nurtu niemieckiej filozofii. (shrink)