We present a simple example that disproves the universality principle. Unlike previous counter-examples to computational universality, it does not rely on extraneous phenomena, such as the availability of input variables that are time varying, computational complexity that changes with time or order of execution, physical variables that interact with each other, uncertain deadlines, or mathematical conditions among the variables that must be obeyed throughout the computation. In the most basic case of the new example, all that is used is a (...) single pre-existing global variable whose value is modified by the computation itself. In addition, our example offers a new dimension for separating the computable from the uncomputable, while illustrating the power of parallelism in computation. (shrink)

Suppose we grant that evolutionary forces have had a profound effect on the contours of our normative judgments and intuitions. Can we conclude anything from this about the correct metaethical theory? I argue that, for the most part, we cannot. Focusing my attention on Sharon Street’s justly famous argument that the evolutionary origins of our normative judgments and intuitions cause insuperable epistemological difficulties for a metaethical view she calls "normative realism," I argue that there are two largely independent lines of (...) argument in Street’s work which need to be teased apart. The first of these involves a genuine appeal to evolutionary considerations, but it can fairly easily be met by her opponents. The second line of argument is more troubling; it raises a significant problem, one of the most difficult in all of philosophy, namely how to justify our reliance on our most basic cognitive faculties without relying on those same faculties in a question-begging manner. However, evolutionary considerations add little to this old problem, and rejecting normative realism is not a way to solve it. (shrink)

It has been claimed that the recent wave of neuroscientific research into the physiological underpinnings of our moral intuitions has normative implications. In particular, it has been claimed that this research discredits our deontological intuitions about cases, without discrediting our consequentialist intuitions about cases. In this paper I demur. I argue that such attempts to extract normative conclusions from neuroscientific research face a fundamental dilemma: either they focus on the emotional or evolved nature of the psychological processes underlying deontological intuitions, (...) in which case the arguments rely on a blatantly fallacious inference, or they appeal to the (alleged) moral irrelevance of the factors to which deontological intuitions respond, in which case the neuroscientific results end up playing no role in the overall argument. (shrink)

The linchpin of Williamson (2000)'s radically externalist epistemological program is an argument for the claim that no non-trivial condition is luminous—that no non-trivial condition is such that whenever it obtains, one is in a position to know that it obtains. I argue that Williamson's anti-luminosity argument succeeds only if one assumes that, even in the limit of ideal reflection, the obtaining of the condition in question and one's beliefs about that condition can be radically disjoint from one another. However, no (...) self-respecting defender of the luminosity of the mental would ever make such an assumption. Thus Williamson can only secure his controversial claims in epistemology by taking for granted certain equally controversial claims in the philosophy of mind. What emerges is that the best bet for defending an internalist epistemology against Williamson's attack is to take there to be a tight, intimate connection between (to take one example) our experiences and our beliefs upon reflection about the obtaining of those experiences, or between (to take another example) the rationality of our beliefs and our beliefs upon reflection about the rationality of those beliefs. (shrink)

Quasi-realists aim to account for many of the trappings of metanormative realism within an expressivist framework. Chief among these is the realist way of responding to the Euthyphro dilemma: quasi-realists want to join realists in being able to say, "It’s not the case that kicking dogs is wrong because we disapprove of it. Rather, we disapprove of kicking dogs because it’s wrong." However, the standard quasi-realist way of explaining what we are up to when we assert the first of these (...) two sentences rests on a mistaken identification of metaphysical dependence (or grounding) with counterfactual covariation. This chapter proposes a better way for expressivists to understand such sentences, on which they serve to express complex states of mind in which an attitude bears a relation of psychological dependence (or basing) to another state of mind. It is argued that this proposal is a natural, versatile, and fruitful approach for expressivists to take that helps them secure the first half of the Euthyphro contrast—but at the cost of making it difficult to see how expressivists can make sense of that contrast’s second half. (shrink)

I argue—contra moderate grounding pluralists such as Kit Fine and more extreme grounding pluralists such as Jessica Wilson—that there is fundamentally only one grounding/in-virtue-of relation. I also argue that this single relation is indispensable for normative theorizing—that we can’t make sense of, for example, the debate over consequentialism without it. It follows from what I argue that there is no metaethically-pure normative ethics.

When it comes to epistemic normativity, should we take the good to be prior to the right? That is, should we ground facts about what we ought and ought not believe on a given occasion in facts about the value of being in certain cognitive states (such as, for example, the value of having true beliefs)? The overwhelming answer among contemporary epistemologists is “Yes, we should.” This essay argues to the contrary. Just as taking the good to be prior to (...) the right in ethics often leads one to sanction implausible trade-offs when determining what an agent should do, so too, this essay argues, taking the good to be prior to the right in epistemology leads one to sanction implausible trade-offs when determining what a subject should believe. Epistemic value—and, by extension, epistemic goals—are not the explanatory foundation upon which all other normative notions in epistemology rest. (shrink)

A quasi-sequel to "Epistemic Teleology and the Separateness of Propositions." Covers some of the same ground, but also extends the basic argument in an important way.

Once upon a time, coherentism was the dominant response to the regress problem in epistemology, but in recent decades the view has fallen into disrepute: now almost everyone is a foundationalist (with a few infinitists sprinkled here and there). In this paper, I sketch a new way of thinking about coherentism, and show how it avoids many of the problems often thought fatal for the view, including the isolation objection, worries over circularity, and concerns that the concept of coherence is (...) too vague or metaphorical for serious theoretical use. The key to my approach is to take a familiar tool from discussions of the regress problem -- namely, directed graphs depicting the support relations between beliefs -- and to use that tool in a more sophisticated manner than it is standardly employed. (shrink)

Moral particularists argue that because reasons for action are irreducibly context-dependent, the traditional quest in ethics for true and exceptionless moral principles is hopelessly misguided. In making this claim, particularists assume a general framework according to which reasons are the ground floor normative units undergirding all other normative properties and relations. They then argue that there is no cashing out in finite terms either (i) when a given non-normative feature gives rise to a reason for or against action, or (ii) (...) how the reasons that are present in a given context play off each other to determine one’s overall duties. However, the conjunction of these two theses leaves particularists without a coherent notion of a reason for action: posit too much irreducible context-dependence in the behavior of reasons, and the reasons-based framework breaks down. One upshot is that the particularists’ challenge to principle-based approaches to ethics has not, at present, been successfully made out; another upshot is that perhaps the best way to formulate that challenge involves renouncing the reasons-based framework all together. (shrink)

I argue that Alvin Goldman has failed to save process reliabilism from my critique in earlier work of consequentialist or teleological epistemic theories. First, Goldman misconstrues the nature of my challenge: two of the cases he discusses I never claimed to be counterexamples to process reliabilism. Second, Goldman’s reply to the type of case I actually claimed to be a counterexample to process reliabilism is unsuccessful. He proposes a variety of responses, but all of them either feature an implausible restriction (...) on process types, or fail to rule out cases with the sort of structure that generates the worry, or both. (shrink)

After summarizing the essential details of Anil Gupta’s account of perceptual justification in his book _Empiricism and Experience_, I argue for three claims: (1) Gupta’s proposal is closer to rationalism than advertised; (2) there is a major lacuna in Gupta’s account of how convergence in light of experience yields absolute entitlements to form beliefs; and (3) Gupta has not adequately explained how ordinary courses of experience can lead to convergence on a commonsense view of the world.

The work described in this report is motivated by the desire to test the expressive possibilities of action language C+. The Causal Calculator (CCalc) is a system that answers queries about action domains described in a fragment of that language. The Zoo World and the Traffic World have been proposed by Erik Sandewall in his Logic Modelling Workshop—an environment for communicating axiomatizations of action domains of nontrivial size. -/- The Zoo World consists of several cages and the exterior, gates between (...) them, and animals of several species, including humans. Actions in this domain include moving within and between cages, opening and closing gates, and mounting and riding animals. The Traffic World includes vehicles moving continuously between road crossings subject to a number of restrictions, such as speed limits and keeping a fixed safety distance away from other vehicles on the road. We show how to represent the two domains in the input language of CCalc, and how to use CCalc to test these representations. (shrink)

Objective: Vascular disorders severely impair the psycho-social status of individuals. Various laser and light systems, which have advantages and disadvantages, including the pro-yellow laser are used for the therapy of these disorders. Aim: The goal of the present study was to investigate the effectiveness and feasibility of the 577 nm pro-yellow laser for a broad range of indications including erythematelangiectatic rosacea, facial erythema, post-acne erythema, facial telangiectasis, hemangioma, genital angiokeratoma, and port wine stain nevus. Methods: A total of 98 patients (...) (25 male, 73 female) older than 15 years who were treated with the pro-yellow laser for vascular disorders at the cosmetology unit between 2017 and 2019 were retrospectively included in the study. Results: The mean rate of recovery was 100% in genital angiokeratoma, 94.4% in spider angioma, 83.3% in facial telangiectasis, 74.8% in erythematotelangiectatic rosacea, 72% in facial erythema + facial telangiectasis, and 68.3% in facial erythema. Over 60% of improvement was observed in most patients with vascular disorders. There was no significant link between the Fitzpatrick skin type and treatment success. Treatment success was significantly low in cases with nasal involvement. Conclusion: The current study concluded that pro-yellow laser is an efficient and safe laser modality that may yield satisfactory outcomes regardless of the different skin types. (shrink)

In this article, some theories about evolutionary progress of human mind are examined and criticised. Through a comparative reading of these theories -which are sometimes contradictory to each other- it has been tried to present the common missing parts of these theories. The meaning of these theories for philosophy has been thought and the presupposition of linearity in these theories is criticised. The relation of the concept of emotion with the terms like cognition, apprehension, comprehension, intellect, self-awareness, consciousness -which stand (...) forward within these theories- is emphasized. Through the visual cliff experiment, it has been attempted to clarify this relation. (shrink)

Cet article s’attache à dégager le sens de la doctrine phénoménologique husserlienne de la raison en l'opposant à la théorie kantienne. Pour Kant, la raison et les Idées rationnelles sont constitutives de la nature du sujet fini en général, de sorte qu'il n'est pas possible de fournir une déduction transcendantale ou une légitimation des Idées rationnelles, mais seulement d'en opérer une dérivation à partir de la nature du sujet fini. A contrario, dans le cadre de la phénoménologie transcendantale, les facultés (...) ne doivent plus être comprises comme des composantes de la nature subjective, mais doivent être déchiffrées au fil conducteur des types d’objets constituables par la conscience pure. Nous tâchosn donc d'élucider ce que peut être une telle théorie de la raison orientée sur un tel principe anticopernicien. (shrink)

Selim Berker argues that epistemic consequentialism is pervasive in epistemology and that epistemic consequentialism is structurally flawed. is incorrect, however. I distinguish between epistemic consequentialism and epistemic instrumentalism and argue that most putative consequentialists should be considered instrumentalists. I also identify the structural problem of epistemic consequentialism Berker attempts to pinpoint and show that epistemic instrumentalism does not have the consequentialist problem.

Selim Berker argues that particularists do not have a coherent notion of reasons for action because they cannot show that contributory reasons always contribute to overall reason or moral judgments in accordance with their valence. I argue that Berker fails to demonstrate that particularists cannot show this to be the case. He also wrongly assumes that they need to know this to be the case to legitimately speak of reasons for action. Furthermore, Jonathan Dancy’s account of practical reasoning explains (...) how particularists can legitimately speak of reasons for action while claiming that reasons sometimes make contributions contrary to their valence. (shrink)

According to a widely held view of the matter, whenever we assess beliefs as ‘rational’ or ‘justified’, we are making normative judgements about those beliefs. In this discussion, I shall simply assume, for the sake of argument, that this view is correct. My goal here is to explore a particular approach to understanding the basic principles that explain which of these normative judgements are true. Specifically, this approach is based on the assumption that all such normative principles are grounded in (...) facts about values, and the normative principles that apply to beliefs in particular are grounded in facts about alethic value––a kind of value that is exemplified by believing what is true and not believing what is false. In this chapter, I shall explain what I regard as the best way of interpreting this approach. In doing so, I shall also show how this interpretation can solve some problems that have recently been raised for approaches of this kind by Selim Berker, Jennifer Carr, Michael Caie, and Hilary Greaves. (shrink)

Normative discourse frequently involves explanation. For example, we tell children that hitting is wrong because it hurts people. In a recent paper, Selim Berker argues that to account for this kind of explanation, expressivists need an account of normative grounding. Against this, I argue that expressivists should eschew grounding and stick to a more pragmatic picture of explanation, one that focuses on how we use explanatory speech acts to communicate information. I propose that the standard form of a normative (...) explanation is a generalizing explanation, one which shows a particular moral injunction to follow from a more general injunction. I use Marc Lange’s account of unifying explanations in mathematics as a model for the canonical form of a normative explanation, but also to establish that logical entailment can be explanatory, so long as premises entailing the conclusion answer appropriately to our interests. An additional upshot of the resulting view is that it paves the way for a purely metaphysical solution to the problem of creeping minimalism. Quasireal properties are those that, unlike real properties, stand outside of the metaphysical hierarchy of grounding relations. (shrink)

Moral error theory is comprised of two parts: a denial of the existence of objective values, and a claim about the ways in which we attempt to make reference to such objective values. John Mackie is sometimes presented as endorsing the view that we necessarily presuppose such objective values in our moral language and thought. In a series of recent papers, though, Victor Moberger (2017), Selim Berker (2019), and Michael Ridge (2020) point out that Mackie does not seem to (...) commit himself to this view. They argue that Mackie thinks this reference to objective values can, and perhaps should, be detached from our moral statements and judgments. In this paper, I argue that Moberger, Berker, and Ridge are right to point out that Mackie stops short of claiming a necessary connection between moral language and a commitment to objective values, but that he does not endorse the contrary claim either. Instead, Mackie stays neutral on the question whether it is possible to assert moral statements or make moral judgments without presupposing objective value. This is because he does not need to take a position on this matter. Mackie only engages with the conceptual analysis of moral language and thought to the extent required to achieve his argumentative goals: he wants to reject revisionary analyses of moral language and to refute the idea that we can assume moral truths to be in alignment with ordinary moral language. (shrink)

Tarihte herhalde çok az soru Tanrı’nın varlığı sorusu kadar sık sorulmuş, çok yanıtlanmış ve verilen birbirinden farklı onca yanıta rağmen kesin bir sonuca ulaştırılamayıp tartışılmaya devam etmiştir. Yine de geçmişe dönüp baktığımızda bu soruya verilen farklı yanıtların farklı uygarlıkların inşa edilmesine, bazılarının yıkılmasına, acımasız çatışmalara ve her şeye rağmen kucaklaşmalara da vesile olduğunu görüyoruz. Tanrı var mı? Varsa onu nasıl bilebiliriz? Tanrı yoksa her şey mubah mı? İnsan aklı ilahi olanı kavrayabilir mi? Tanrı’nın varlığı ahlaklı olmanın şartı mı? Evren akıllı (...) bir tasarımcının imzasını taşıyor mu? Bu kitapta felsefeci William David Beck, bu sorulara tarihte verilen yanıtları ve bu konudaki tartışmaları ele alarak meselenin genel ve tarihsel bir tablosunu bize sunuyor. Platon, Aristoteles, Marcus Aurelius gibi Eski Yunan ve Roma düşünürlerinden Anselmus, Thomas Aquinas, Augustinus ve Yahudi-Hıristiyan geleneğine, Doğu’nun bilgelerine, İbni Rüşd, Fârâbî ve Gazzâlî gibi İslam düşünürlerinden Alvin Plantinga, Graham Oppy, Sam Harris, Richard Dawkins, Max Tegmark gibi Batılı modern ilahiyatçılara, bilim insanlarına ve Yeni Ateizm hareketine kadar uzanan bir çizgide “Tanrı var mı?” sorusuna verilen çeşitli yanıtları ve bu yanıtlara sunulan akılcı gerekçeleri ortaya koyarak soruya felsefece bir yanıt vermenin nasıl bir iş olduğunu da gösteriyor. (shrink)

İlk kez derli toplu bir biçimde Aydınlanma Çağının en önemli ve etkili filozofu İmmanuel Kant’ın dillendirdiği evrensel ahlâk yasası uyarınca insan öyle eylemelidir ki, davranışıyla insanı araç haline getirmesin. Kültürden, toplumun koşullarından, geleneklerden ve dinsel etkilerden arındırılmış bu ilkenin buyurganlığı herhangi bir koşul ya da sınır tanımamasıyla ünlüdür. Oysa insanlar, hem bireysel hem de toplumsal gerekçelerle bu formel ilkeyle kendilerini her zaman bir çekişme içinde bulurlar. Kant’ın ahlâk anlayışı açısından etik değerlerin herhangi bir kültürel, toplumsal ya da siyasal baskı ya (...) da ilgi içerisinde anlaşılmaması gerekir. Bu ilke(ler) evrenseldir; ulusal ya da yerel çerçeveyle sınırlı görülemezler. Oysa özellikle ulusal sınırlarla belirlenmiş topraklarda yaşayan toplumlann kendi kültürlerinden geleneklerinden süzülerek gelen değerler her zaman bu evrensel ilkelerle uyum içinde değildirler. Aralarında gerilim arttığında genellikle evrensel ilkeler lehinde çözüme gidilmek istenir. Yani yerel değerler yeniden anlamlandırılır. Toplumlann örgütlenmesinde rol oynayan faktörlerin pek çoğunun devredışı bırakılmasının nedeni bunlann, sorunlan çözmekten ziyade artırdığının apaçık olmasıdır. Söz gelişi Ortaçağ boyunca Avrupa’da yaşanmış mezhep çatışmalan, ahlâk ilkelerininin dinsel değerler tarafından tanımlanmasının önündeki en büyük engeldir. Kant’m ahlâk felsefesinin Hıristiyanlık idealleri üzerine kurulmadığı apaçıktır, lyi’nin kökeninde günah/sevap ya da kutsal metinlerin buyurganlığı yoktur. Bunun böyle olmasının bir nedeni de ortaçağlar boyunca Avrupa’da yaşanmış olduğunu gözlemlediğimiz dinsel çatışmalann ahlâk ilkelerinin evrenselleşmesini önlemesidir. İyi ya da doğrunun belirli bir inanç sisteminin önceliklerine terk edilmesi fanatizmi azaltacağına güçlendirmiştir. Yani iyi bir Hıristiyan olmak iyi ahlâklı bir insan olmaktan önce gelmesi eleştirilmektedir. Kısacası ahlâkın temeline dinsel bir dayanak yerleştirmektense, aklı koyan bir yaklaşım söz konusudur. Dinsel çatışmalar bu tercihin yapılmasını kolaylaştırmıştır. Bu noktada ulusal değerler çok daha büyük güçlükler doğurmaktadır; çünkü tarihin kaydettiği olaylar, homojen bir değerler bütünlüğü olmadığım düşündürmektedir. Sonuç olarak, evrensel bir ahlâk ilkesine duyulan ihtiyaç ile içinde yaşadığımız çağın gerçekleri arasındaki makasın açılması tepeden dayatma tehlikesini artırırken, makasın kapanması toplumsal ilerlemenin ve gelişmenin meşruluğuna katkıda bulunmaktadır. Bu bildiride evrensel ilkelerin yerel değerleri anlamlandırmasının olanaklılığı, Kant’ın ahlâk felsefesi model alınarak sorgulanacaktır. (shrink)

Freud, kendini Kopernik ve Darwin’in de dahil olduğu merkezsizleştirici düşünce hareketi içinde görmekteydi. Ünlü bir pasajında, psikanalizin, “egoya kendi evinin bile efendisi olmadığını, ancak aklında, bilinçten uzak bir biçimde olup bitenlerin kıt bilgisi ile yetinmesi gerektiğini kanıtlamaya çabaladığını” söyler. Kendimizin önemli olduğu hissi veya özdenetim duygumuz, gerçekten kendimize karşı şeffaf olduğumuz inancına mı dayanmaktadır? Bilinç dışının keşfi neden arzularımızın keşfine değersizlik eklemek zorundadır?Freud thought of himself as part of the same “decentering” movement of thought to which Copernicus and Darwin belonged. (...) In a famous passage, he says that psychoanalysis “seeks to prove to the ego that it is not even master in its own house, but must content itself with scanty information of what is going on unconsciously in its mind.” Does our sense of our importance, or our capacity for self-control, really depend on the belief that we are transparent to ourselves? Why should the discovery of the unconscious add humiliation to the discovery of the passions? (shrink)

Ortaçağın dine yani kiliseye dayalı yaklaşımı pek çok alanda etkili olmuştur. Dinin bu yoğun etkisinden bilim de nasibini almıştır. O yıllarda yapılan bazı icad, keşif, kilise tarafından kabul edilmemiş hatta o keşfi yapan bilim adamı, dışlanarak cezalandırılmıştır. Başta dinin yoğun tesiri olmak üzere ekonomik ve kültürel nedenlerden dolayı felsefe de doğal olarak idealizmi benimsemek zorunda kalmıştır. On sekizinci yüzyılda başlayan Aydınlanma ile artık felsefe de akla ve bilime göre ilerlemeye başlamıştır. Onlar için felsefe artık tamamen metafizik üzerine kurulu değildir. Bu (...) dönem felsefecileri tamamen aklı, bilimi benimsemişlerdir. Fakat bu durum uzun sürmemiş, yirminci yüzyılda Kıta felsefesi adı altında yeniden metafiziğe dönüş başlamıştır. (shrink)

This paper aims to show that Selim Berker’s widely discussed prime number case is merely an instance of the well-known generality problem for process reliabilism and thus arguably not as interesting a case as one might have thought. Initially, Berker’s case is introduced and interpreted. Then the most recent response to the case from the literature is presented. Eventually, it is argued that Berker’s case is nothing but a straightforward consequence of the generality problem, i.e., the problematic aspect of (...) the case for process reliabilism (if any) is already captured by the generality problem. (shrink)

Dinî tecrübe Friedrich Schleiermacher (ö.1768) ile önem kazanan ve William James’in (ö.1842) eserleriyle din felsefesinde teistik delillerin içine dahil olan bir delildir. Dini tecrübelerin birçok şekilde meydana geldiği iddia edilmektedir. Bunlardan biri de sezgidir. Bu bildirinin amacı sezgisel bilginin Tanrı’nın varlığına delil olup olmadığını ortaya koymaktır. Sezgisel yetenek, insanın fiziksel gelişimine (yani beyin) paralel olarak gelişen bir yetidir ve zihnin gelişmesiyle birlikte kapasitesi artmaktadır. Önce çocukta duygusal bir sezgi hakim iken (4-7 yaş), daha sonra çocuğun somut işlemlere geçmesiyle sezgisel yetenek (...) somutla ilişkili hale gelir. (7-11 yaş) Ve somut nesne ve durumlar (deney ve pratikler) çocuğun sezgisel yeteneğinin gelişmesine yol açar. En son aşamada yani soyut işlemler döneminde (11-17 yaş) çocuğun beyninde prefrontal lobun gelişmesine bağlı olarak akli muhakeme gelişir ve bunun etkisiyle sezgisel yetenek, akli verileri kullanarak soyut sezgiye yönelir. Sezgisel yetenek böylece üç dönemin özelliklerini gösterebilir; çocukluktan aldığı duygusal sezgi ve somut/nesnenin çağrıştırdığı somut sezgi ve aklın dış dünyadan aldığı bilgileri zihinsel süreçlerden geçirerek işlemesi sonucu gelişen akılcı sezgi. O nedenle insanlarda tek bir sezgiden bahsetmek yanlıştır. Sezginin üç türü birbiriyle eş güdümlü olarak bilgiyi elde etmek için çalışır. Bu üç sezgi türünden akılcı sezgiye önem veren İbn Sina, sezgi bilgisini rasyonel, epistemolojik alana dahil eder. Yaptığı ilim sınıflamasında sezgi bilgisini deneye dayalı bilgi türü olarak görür ve akla/deneye dayalı bir sezgi anlayışı geliştirir. Bu sezgi anlayışı, peygamberliği rasyonel bir temele oturtmak ve irrasyonel olmadığın açıklamak için de kullanır. Kudsi akla sahip peygamberler üstün zekalarının etkisiyle güçlü sezgiye sahip olurlar ve vahiy alırlar. Vahiy alan sezgisel yetenek diğer insanlarda ortaya çıkıp dini tecrübeleri şekillendirebilir mi? Peygamberlerin vahiy tecrübesini taklit ederek kendilerinde yüksek sezgisel yeti olduğunu savunan bazı kişiler (veli) ilham yoluyla bilgi elde ettiklerini iddia etmişlerdir. Dini tecrübe delilinde bu tür tecrübeler dini delil olarak sayılmaktadır. Fakat bu sezgisel bilginin kaynağı duygu mudur, somut bir gösterge (deney) midir yoksa akıl mıdır? İlham ürünü olan eserlerde her zaman duygu vardır ve bu tür ifadeler insanı duygunun hakim olduğu zihinsel bir duruma götürür. Fakat vahiy tecrübesinde duygunun yanında, somut dünyanın varlığı ve akla dayalı bir sezginin olduğu da vurgulanmaktadır. O nedenle sezgisel bilgi ürünü vahiy üç tür sezgi bilgisine dayalı iken, ilham ürünü olan sezgisel bilgi sadece duyguya dayalıdır. O nedenle ‘dini’ bir delil olarak değil ‘mistik’ bir delil olarak değerlendirmeyi hak eder. (shrink)

Bu çalışma, Yargı Gücünün Eleştirisi’nde estetik beğenide, hayalgücü (Einbildungskraft) ve “özgür oyun” tanımı temelinde, hayalgücü ve anlama yetisi (Verstand) arasındaki ilişki sorununu ele almaktadır. Kant transendental felsefeyle hayalgücüne kendinden önceki filozoflardan ayrı bir saygınlık kazandırmış, bu yetiyi hem bilişin hem estetik deneyimin temel yetileri arasına yerleştirmiştir. Saf Aklın Eleştirisi’nde (A basımı) duyusallık (Sinnlichkeit) ve anlama yetisiyle transendental üç yetiden biri olan hayalgücü, üçüncü Kritik’te reflektif yargı ve estetik deneyimin zeminini oluşturmada önemli bir konumdadır. Üçüncü Kritik’in hemen her bölümünde bir işlevi (...) haiz olan hayalgücü ile anlama yetisinin girdiği özgür ve kavramlara dayanmayan oyun transendental felsefeye ilişkin pek çok meseleyi de açığa çıkaran özelliklere sahiptir. Bu oyunda, birinci Kritik’te nesnenin kavramsal belirlenimine yönelik olan anlama yetisinin kavramlarıyla devrede olmaması tartışmanın önemli ögelerinden biridir. Bu bakımdan özgür oyun tanımı, yetilerin konumlarına ilişkin birinci Kritik’teki iddialara uzanan kapsam ve içeriktedir. Bu çalışmada bu iddialara açıklık kazandırılarak, hayalgücü merkezinde yetiler ve yetilerle bağlantılı tartışmalara ışık tutulacaktır. (shrink)

Kant’ın (ö.1804) felsefesi eklektik bir felsefedir ve Aydınlanma felsefesinin devamı niteliğindedir. Aydınlanma felsefesine benzer şekilde felsefesinin temeli akıldır ve aklın sınırları ve kullanımı hakkında fikirler ileri sürmüştür. Kant, dini ele alırken Tanrı’nın varlığının saf akılla ispatlanamayacağı sonucuna varmıştır. Çünkü akılla yapılan ispatlarda Tanrı’nın varlığına getirilen deliller kadar yokluğuna da eşit derecede deliller getirilebilir. O nedenle Tanrı’nın varlığının ispatında saf aklın değil pratik aklın önemli olduğunu ve ahlâksal yasaların bizi Tanrı’nın varlığına götüreceğini ileri sürer. Bu görüşünü desteklemek için eserlerinde teistik delillerin (...) akla uygun olmadığını ve akılla bilinemeyeceğini ispatlamaya çalışmıştır. Ona göre ontolojik, kozmolojik, teleolojik.. vb. teistik delillerin işlevi zihni tanrıbilim için hazırlamaktan ibarettir. Fakat tek başına Tanrı’nın varlığını ispat etmekten uzaktır. Ontolojik delili Tanrı’nın varlığının ispatı ile ilgili belli bir felsefi delilin adı olarak kullanan ilk kişi 18.yy. filozoflarından Christian Wolff’tur (ö.1754). Ontolojik delil, diğer deliler gibi ‘olgulara dayalı’ değildir. Bu delil tamamen kavramsal ve a priori önermelere dayanır. Delil, Tanrı’nın doğrudan doğruya ve hiçbir vasıtaya gerek kalmadan bilineceği üzerine kurgulanmıştır. Tanrı’nın mükemmelliği, ‘Tanrı vardır’ önermesinin sadece düşünsel bir önerme mi yoksa dış varlığa karşılık gelen bir önerme mi olduğu, Tanrı’nın varlığının zorunluluğu meselesi ontolojik delil içinde tartışılan konulardır. Ontolojik delilde ‘Tanrı vardır’ önermesi a priori ve analitik bir önerme olarak kabul edilmektedir. Analitik önermeler ise Tanrı’nın varlığının zorunluluğunu gösterir. Kant’ın eleştirisine göre a priori kavramlar yoluyla her şeyi olanaklı düşünebiliriz ve bunun için zihnimizde herhangi bir sınırlama olamaz. Tanrı ve zorunlu varlık kavramlarını zihnimizde düşündüğümüz gibi Anka Kuşu, Kaf dağı, Pamuk Prenses..vb. kavramların da var olduğu düşünülebilir ve bizim düşünmemiz bunları zorunlu yapmaz, tıpkı Tanrı’yı düşündüğümüzde Tanrı’yı zorunlu var kılmadığı gibi. Bu bildiride Kant’ın düşüncesi ortaya konulduktan sonra onun düşüncesindeki tutarlılık ve tutarsızlıklara değinilecektir. Anka Kuşu, Kaf Dağı, Pamuk Prenses ..vb. gibi hayali kavramlarla Tanrı kıyaslanabilir mi? Biz hayali varlıkları zihnimizde oluştururken yine duyu verilerinden yararlanır ve dış dünyada gözlemlediğimiz canlılara benzer ‘hayali varlıklar’ üretiriz. Dış dünyada, kuş, dağ ve prenses vardır. Bizim tek yaptığımız bunu hayali adlar takmaktır. Fakat Tanrı söz konusu olduğunda dış dünyada gözlem yaparak bir Tanrı’ya şahit olmayız ve bu şahit olduğumuz Tanrı’ya benzer bir Tanrı’yı hayal ederek zihnimizde hayali bir varlık oluşturmayız. Tam tersine Tanrı kavramını zihnimizde oluştururken hiçbir şeye benzemeyen, sebebi olmayan, her şeyi varlığa getiren, mükemmel bir varlık çıkarımını akıl ve mantığımızın bizi götürdüğü sonuçla ortaya koyarız. Çünkü insan olarak biz birbirimize benzeriz, bizim bir sebebimiz vardır, hiçbir şey yaratamayız ve mükemmel değilizdir. Ve evrenin sonsuzluğu, yıldızlar, gezegenler, insanın biyolojik yapısı, matematiksel düzen bizi zorunlu olarak ‘sebebi olmayan mükemmel bir sebep’ aramaya iter. Ve Ontolojik Delil ortaya çıkar. Bu bakımdan Kant’ın eleştirisini kabul etmek mümkün değildir. (shrink)

8-9 Kasım 2012’de, Hacettepe Üniversitesi İngilizce İktisat Bölümü tarafından düzenlenen “Marx, Marksizmler ve Özgürlük” konferansı uzun zamandır üzerinde çalıştığım konular ile ilgili görüşlerimi sunma fırsatı verdi. Praksis dergisini ilk yayınladığım 1996 yılında aşağıda sunduğum düşüncelerimin temellerini atmıştım aslında. Ancak hala teoride ki sorunu bir bütün olarak, Marx ve Engels’te değil Marksizmin kavranılışında olduğunda ısrarcıydım. Çalışmalarım, Marx’ın tarih, diyalektik yöntem, sınıf savaşımı, kapitalizm eleştirisi ve bilim anlayışı gibi pek çok temel konuda tamamen farklı teorik perspektif ve anlayış geliştirmemle sonuçlandı. Bu görüşlerimi (...) kamuoyu ile ilk paylaştığım zemin yukarıda adı geçen bilimsel konferans oldu. Kendi teorik geçmişimle de bir hesaplaşma olan bu metin kuşkusuz okuru tatmin etmekten uzaktır. Çünkü yeni bir bilim teorisi için bir başlangıç metnidir; 19. yüz yıl sosyal teorileri üzerinde yükselen geleneksel ideolojik ön yargılardan kurtulmuş aklın, çağdaş bilimsel verilere yaslanarak yeni maceralara cesaretle atılmayı özendirecek olan bir başlangıç metni. (shrink)

Geçmişte Tanrı’nın varlığı, ispatı ve yorumu çerçevesinde bazı düşünürler kutsal kitapları, bir kısmı felsefi argümanları, diğer düşünürler ise mistik tecrübeyi merkeze alarak meseleyi tartışmışlardır. Tanrı’nın varlığı ile ilgili meseleyi ‘mistik tecrübe’ etrafında tartışan düşünürlerden biri Mevlana’dır (ö.1273). Onun mistik tecrübesi yani aşk tecrübesi Tanrı’nın varlığına ulaşmadaki tek yoldur. O aşk tecrübesini, gençliğinde babasından ve çevresinden aldığı tasavvufi bilgi anlayışı bağlamında yorumlar. Bu tasavvufi bilgi ve dünya görüşü, duyuların ve aklın yetersizliğine vurgu yapan ve keşf/ilham gibi duygusal sezgiyi ön plana çıkaran (...) bir geleneğin devamı olarak öne sürülmüştür. Tanrı’nın varlığı ona göre rasyonel bir ispat veya bilimsel bir deney konusu olamaz. Tanrı, içsel bir tecrübe ile insanın benliğinde hissettiği bir şeydir. Bu içsel tecrübe yaşantısı yani aşk, beş şekilde insanın hayatında ortaya çıkar. Aşk/nur delili şeklinde, yani bizzat aşk duygusunun bir insanda var olması Tanrı’nın varlığını ispatlar. İkincisi, kendisinde aşk olan bir aşık, tabiata bakınca (temaşa) tabiatta da Aşk’ı (Tanrı) görür. Aşk, bir çiçeğin güzelliğinde, kuşların ötüşünde ortaya çıkar. Üçüncüsü, insanın kendisi ve kendi benliği de Tanrı’nın varlığına delildir (Kendini bilen Rabbini bilir). Dördüncüsü bazı yönleriyle peygambervari niteliklere sahipmiş gibi anlattığı veriler de Tanrı’nın varlığını delillendiren somut örneklerdir. Son olarak ise Mevlana, Aşk ve aşk tecrübesinin varlığına delil olarak Kur’an’da geçen mucizeleri gösterir. Peygamberin vahyini Kur’an’daki mucizeler doğruluyorsa, kendi aşk/gönül vahyini doğrulayan şey de kerametleridir. Mevlana delilleri tamamen mistik düzlemde açıklasa bile zaman zaman rasyonel delilleri kullanmaktan çekinmemiştir. O rasyonel delilin içeriğini kabul eder ve delilin ana temasını beyitlerinde kısa kısa anlatır. Bu yolu kullanmasının nedeni daha işlevsel olması ve hitabını genelde halka yapmasındadır. Fakat rasyonel delilleri ikincil deliller olarak ele alır ve hudus, imkan, ilk hareket, ekmel varlık ve gaye-nizam delillerini aşk tecrübesine göre yeniden yorumlar. Bunu nasıl yaptığı, eserlerinden yola çıkarak gösterilecektir. Mevlana mistik bir düşünür olarak Tanrı’nın varlığı meselesine duyguyla yaklaşmış, O’nun varlığını duygusal bir tecrübe konusu olarak görmüştür. Böyle bir duygusal yoğunluk (aşk) ve duygusal tecrübe insanın Tanrı’nın varlığını ispat etmesine yetmektedir. Rasyonel deliler, aşkı duygusu ve mistik tecrübe yanında önemini yitirmektedir. (shrink)

Kant’ın 1781 tarihli Saf Aklın Eleştirisi adlı çalışmasına kadar geçen felsefî kariyeri, genel olarak literatürde, onun “eleştiri öncesi” dönemi olarak adlandırılır. Bu dönemin belirleyici unsuru, Kant’ın bir taraftan Newton fiziki diğer taraftan da Leibniz-Wolff metafiziki ile sürekli boğuşmasıdır. Bu süreç içerisinde Kant, aynı zamanda, hernekadar berrak ve keskin bir biçimde formüle edilmese de “eleştirel felsefe”ye doğru giden ilk açılımları da sunar. Bu çalışmanın amacı, Kant’ın sözü edilen düşünce dönemini mercek altına alarak onun “eleştiri öncesi” düşüncelerine dâir genel bir perspektif çizmektir. (...) *** Kant’s philosophical approach until the Critique of Pure Reason published at 1781 is generally designated in the history of philosophy as Kant’s “pre-critical” period. The determinative matter of this phase is a deep and continuous struggle of him with both Newtonian physics and metaphysics of Leibniz-Wolff school. Although he never clearly formulated those problems and solution proposals about the basic philosophical and metaphysical ideas of his “critical” period, there are some conceptual-patterns in his early writings that can be seen as pioneer ideas with respect to his posterior thoughts. The aim of this study is to present a general perspective about Kant’s “pre-critical” period by following his early texts. (shrink)

Bu tez, Kant'ın şematizm olarak adlandırdığı, düşünsel kavramların duyusal görünümlere nasıl uygulanabileceğini açıklamaya çalıştığı edimi konu edinmektedir. Şematizm, düşünürler tarafından genellikle eleştirilmiş veya anlaşılmaz bulunmuştur ancak eleştirel felsefenin oldukça önemli bir yönünü oluşturur. Söz konusu çalışmada, şematizmin temsiller arasındaki geçişlerle nasıl anlaşılabileceği; duyusallık ile anlama yetisi ve anlama yetisi ile akıl arasındaki ilişkiyi nasıl oluşturduğu gösterilecektir. Bu ilişki, anlama yetisinin duyusallıktan gelen malzemeyi nasıl kurduğu, aklın ise anlama yetisinden gelen bilgileri nasıl düzenlediğiyle ilgilidir. Bununla birlikte, temsiller arasındaki olası geçişlerin farklı (...) (gidimli, belirleyici, düşünümsel, benzetimli) şematizm türlerine nasıl olanak sağladığı gösterilmeye çalışılacaktır. Göreceğiz ki şematizm, matematiği ve fizyolojiyi (fizik ve metafizik) zamansallığa dayanarak temellendirir. -/- This thesis deals with the act that Kant calls schematism, the way of applying intellectual concepts to sensible appearances. Schematism has been generally criticized or deemed incomprehensible by thinkers, but it constitutes a vitally important aspect of the critical philosophy. In this study, I will attempt to show how schematism provides transitions between representations and establishes the relation between sensibility and understanding, also between understanding and reason. The relation is about how the understanding constructs the material of sensibility, and how the reason regulates the cognitions of the understanding. In this respect, I will also show that possible transitions between representations (discursive, determinative, reflexive and analogical) enable different ways of schematism. It will be shown that schematism grounds mathematics, and physiology (physics and metaphysics) based on temporality. (shrink)