Prezentowana książka jest pierwszą monografią w sposób całościowy omawiającą Preambułę Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. Dużo miejsca poświęca genezie tekstu - czytelnik znajdzie zgłoszone projekty oraz szerokie omówienie prac Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. W centrum uwagi znalazły się aksjologiczne podstawy całego polskiego systemu prawa oraz refleksja nad wartościami fundującymi porządek prawny w ogóle. Autor omawia poszczególne wartości, uwzględniając ich oddziaływanie na orzecznictwo, zwracając uwagę również na przyjęte przez ustrojodawcę rozstrzygnięcia dotyczące pozaprawnego ugruntowania wartości konstytucyjnych. Podejmuje także (...) problem normatywnego charakteru Preambuły. Książka adresowana jest w sposób szczególny do wszystkich zainteresowanych prawem konstytucyjnym, przede wszystkim w kontekście zagadnień filozoficznoprawnych. Pogłębione rozumienie Preambuły Konstytucji jest istotne także dla wszystkich obywateli, gdyż wskazuje ona na podstawowe wartości leżące u podstaw wspólnoty politycznej. (shrink)

An axiological analysis of the basis of the 1997 Constitution of the Republic of Poland, determined mainly in the Preamble, makes it possible to put forward a thesis that this axiology is not, at least in reference to the principle, eclectic. In respect of the meta-axiological settlements, this is a tradition of natural-law type, recognizing the objective grounding of values and law. The accepted solutions are also convergent with the axiology typical of the international protection of human rights. -/- Résumé (...) L’analyse des fondements axiologiques de la Constitution polonaise de 1997, inscrits avant tout dans le préambule, permet de formuler la thèse selon laquelle cette axiologie n’est pas, en principe, éclectique. La réflexion sur les valeurs s’inscrit dans la vision classique des fondements du droit, remontant à l’antiquité. Partant de là, se dégage une tradition juridique appuyée sur le droit naturel, reconnaissant la force objective des valeurs et du droit. Ces conclusions rejoignent l’axiologie classique de la protection internationale des droits de l’Homme. -/- Zusammenfassung Die Analyse der vor allem durch die Präambel definierten axiologischen Grundlagen der Verfassung der Republik Polen von 1997 ermöglicht die Aufstellung der These, dass diese Axiologie nicht eklektisch ist, zumindest nicht prinzipiell. Hier enthüllt sich ein Denken von den Werten, das sich in die klassische, bis in die Antike zurückreichende Reflexion über die Grundlagen des Rechts einfügt. Wegen der metaaxiologischen Entscheidungen ist das eine Tradition naturrechtlichen Typs, die die objektive Begründung der Werte und des Rechts anerkennt. Die angenommenen Lösungen stimmen auch mit der für den internationalen Schutz der Menschenrechte typischen Axiologie überein. (shrink)

This study aims to identify various meanings of the expression (name) “dignity”, with particular emphasis on the meanings of this expression as it appears in the text of the Constitution of the Republic of Poland. The meaning of the name “dignity” is the concept of dignity; in turn, the different concepts of dignity encompass dignity of particular types. Twelve different meanings of the expression “dignity” are indicated – twelve different concepts of dignity, and thus twelve types of dignity. Half of (...) them are meanings (concepts) that recognize dignity as something belonging to a human being as a subject of law. They were considered in the essay Godność jako właściwość osoby. Typy godności – propozycja systematyzacji [Dignity as a Quality of Person – a Proposed Systematisation]. This group of meanings includes three concepts of dignity which recognize dignity as something constitutive of being a person: (1) inherent dignity of the person, (2) dignity established by qualities specific to a thinking being, and (3) dignity as a historically emergent social status of all human beings. The second group of meanings, treating dignity as something with which the human being (the person) is endowed, includes concepts which encompass (4) personal dignity (honour and good reputation), (5) dignity as moral excellence, and (6) dignity as appropriateness of attitude or behaviour. -/- Dignity as an attribute of collective entities and dignity as an institutionally grounded attribute are a subject of this paper. The Constitution of the Republic of Poland speaks of (1) the dignity of the Nation, (2) the dignity of office or function, and (3) public dignity. The expression “the dignity of the Nation” can be understood in four different ways: (i) analogously to the understanding of dignity of the person, (ii) of personal dignity, (iii) of dignity as moral excellence, and (iv) of dignity as appropriateness of attitude or behaviour. The expression “dignity” when designating something institutionally grounded can designate (4) the dignity of social roles, (5) the dignity of a profession, and – specifically to the Polish language – (6) dignity meaning a surname. -/- The author argues that it is unacceptable to ascribe different concepts of dignity to the expression “dignity” appearing in a specific legal provision. (shrink)

"Dignity as a Quality of Person: Types of Dignity – a Proposed Systematisation" This study aims to identify various meanings of the expression (name) “dignity”, with particular emphasis on the meanings of the expression as it appears in the text of the Constitution of the Republic of Poland. The meaning of the name “dignity” is the concept of dignity; in turn, the concept of dignity encompasses dignity of particular types. Twelve different meanings of the expression “dignity” are indicated – twelve (...) different concepts of dignity, and thus twelve types of dignity. Half of them are meanings (concepts) that recognize dignity as something belonging to a human being as a subject of law, and this essay is devoted to this group of meanings. This group of meanings includes three concepts of dignity which encompass dignity as something constitutive of being a person: (1) inherent dignity of the person, (2) dignity established by qualities specific to a thinking being, and (3) dignity as a historically emergent social status of all human beings. Only the first of these three concepts of dignity is adequate to the interpretation of the preamble and art. 30 of the Polish Constitution. The second group of meanings, treating dignity as something with which the human being is endowed, includes concepts which encompass (4) personal dignity (honour and good reputation), (5) dignity as moral excellence, and (6) dignity as appropriateness of attitude or behaviour. The other half of the meanings take dignity as something that belongs to something. These meanings will be considered in the forthcoming essay Godność jako cecha podmiotów zbiorowych i godność jako cecha ugruntowana instytucjonalnie. Typy godności – propozycja systematyzacji [Dignity as an Attribute of Collective Entities and Dignity as an Institutionally Grounded Attribute: Types of Dignity – a Proposed Systematisation]. The Constitution of the Republic of Poland speaks of (1) the dignity of the Nation, (2) the dignity of office or function, and (3) public dignity. The expression “dignity” when designating something belonging to something can also designate (4) the dignity of social status based on belonging to a social group, (5) the dignity of a profession, and – specifically to the Polish language – (6) dignity meaning a surname. The author argues that it is unacceptable to ascribe different concepts of dignity to the expression “dignity” appearing in a specific legal provision. STRESZCZENIE Opracowanie zmierza do identyfikacji różnych znaczeń wyrażenia (nazwy) „godność”, ze szczególnym uwzględnieniem znaczeń tego wyrażenia występującego w tekście Konstytucji RP. Znaczeniem nazwy „godność” jest pojęcie godności; z kolei pojęcie godności ujmuje samą godność danego typu. Wskazanych zostaje dwanaście różnych znaczeń wyrażenia „godność” – dwanaście różnych pojęć godności, zatem i dwanaście jej typów. Połowa z nich to znaczenia (pojęcia), które ujmują godność jako coś przynależnego człowiekowi jako podmiotowi i tym znaczeniom (i odpowiadającym im typom godności) poświęcone jest niniejsze opracowanie. W tej grupie znaczeń odróżnione zostają trzy pojęcia godności, które ujmują godność jako coś konstytutywnego dla bycia osobą – (1) przyrodzoną i niezbywalną godność osobową, (2) godność opartą na obserwowalnych i zmiennych cechach specyficznych dla istoty rozumnej i (3) godność opartą na historycznie ukształtowanym statusie społecznym przypisanym wszystkim ludziom. Jedynie pierwsze z tych pojęć jest adekwatne do interpretacji preambuły i art. 30 Konstytucji RP. W drugiej grupie znaczeń ujmujących godność jako coś przysługującego człowiekowi są pojęcia ujmujące godność jako cechę osoby – (4) godność osobistą (cześć i dobre imię), (5) godność osobowościową (poziom moralny) oraz (6) godność jako dyspozycja do stosownego sposobu bycia. Druga połowa znaczeń ujmuje godność jako coś przynależnego czemuś lub jako coś o charakterze konwencjonalnym, instytucjonalnym. Te znaczenia będą omawiane w kolejnym opracowaniu Godność jako cecha podmiotów zbiorowych lub cecha ugruntowana instytucjonalnie. Typy godności – Propozycja systematyzacji – Część 2. Konstytucja RP mówi o (1) godności Narodu, (2) godności urzędu lub funkcji, oraz o (3) godności publicznej (godnościach publicznych. Wyrażenie „godność” jako desygnujące coś przynależnego czemuś może także desygnować (4) godność statusu społecznego opartego na przynależności do jakiejś grupy społecznej, (5) godność zawodu oraz – co specyficzne dla języka polskiego – (6) godność jako nazwisko. Autor argumentuje, że niedopuszczalne jest przypisywanie wyrażeniu „dignity” występującym w danym przepisie prawnym, różnych pojęć godności. (shrink)

Pierwszorzędnym przedmiotem badań są przyjęte w Karcie, wprost lub domyślnie, rozstrzygnięcia typu aksjologicznego. Przez „aksjologiczne podstawy” rozumiane są rozstrzygnięcia dotyczące uznania takich, a nie innych, wartości czy dóbr za przedmiot ochrony; a ponieważ chodzi o „podstawy”, przedmiotem zainteresowania są rozstrzygnięcia fundamentalne w takim sensie, że stanowią one uzasadnienie dla bardziej szczegółowych rozstrzygnięć aksjologicznych i normatywnych. Pozwala to m.in. na formułowanie wniosków co do spójności rozstrzygnięć szczegółowych. Zagadnienie aksjologicznych podstaw obejmuje także problematykę relacji między wartościami a prawami podstawowymi (...) oraz zagadnienie ontologicznego statusu wartości i chronionych praw. Artykuł zawiera także wyniki badań nad wprowadzeniem do preambuły Karty w wersji niemieckojęzycznej zapisu o religijnym dziedzictwie, odbiegającego od brzmienia w innych językach mówiącego o dziedzictwie duchowym. (shrink)

The author examines the arguments for applicability of the limitation clause which specifies the requirements for limitation of constitutional freedoms and rights (Article 31 para. 3 of the Constitution) to the right to protection of life (Article 38). Even if there is almost a general acceptance of such applicability, this approach does not hold up to criticism based on the rule existing in the Polish legal order that treaty commitments concerning human rights have supremacy over national statutory regulations. Due to (...) an international pattern which does not provide application of the limitation clause to the right to life protection, despite the recognition — at the level of a constitutional standard — of applicability of the clause of Article 31 para. 3 to Article 38, and to protection of life in general, this will be made impossible at any attempt to formulate a statutory standard. He also points out the defectiveness of the reasoning leading to acceptance of certain limitations of a particular value (e.g. life) on the basis of the ex definitione exemptions existing in the international standard to the assumption of applicability of the limitation clause when shaping statutory standards in the Polish legal system. The discussed issues are related to the question of interpretation of the inviolability of human rights. This term takes different meaning in the context of: 1) inviolability of all human rights understood in abstracto as normative structures of a general and abstract nature; 2) right protecting certain values with no exception; 3) rights to which an application of the limitation clause is forbidden; 4) rights not subject to derogation; 5) inviolability of understood in concreto, as that is (here and now) due to the subject of dignity; 6) inviolable essence of freedoms and rights. One should also clearly distinguish between (7) the descriptive and (8) the normative meaning of inviolability. -/- Punktem wyjścia jest analiza argumentacji na rzecz tezy o stosowalności do prawa do ochrony życia (art. 38 Konstytucji RP), klauzuli limitacyjnej określającej warunki ograniczania konstytucyjnych wolności i praw (art. 31 ust. 3). Mimo niemal powszechnej akceptacji tej tezy, nie wytrzymuje ona krytyki opartej na pierwszeństwie, które w polskim porządku prawnym mają zobowiązania traktowe dotyczące praw człowieka, wobec regulacji ustawowych. Ze względu na wzorzec międzynarodowy, który nie przewiduje stosowania klasycznej klauzuli limitacyjnej do prawa do życia, mimo uznania - na poziomie standardu konstytucyjnego - stosowalności klauzuli z art. 31 ust. 3 do art. 38 i ochrony życia w ogóle, stosowalność tej klauzuli będzie uniemożliwiona przy każdej próbie formułowania standardu ustawowego. Autor zwraca uwagę na wadliwość wnioskowania prowadzącego od uznania dopuszczalności pewnych ograniczeń ochrony jakiejś wartości (np. życia) na podstawie wyjątków ex definitione obecnych w standardzie międzynarodowym, do tezy o stosowalności klauzuli limitacyjnej przy kształtowaniu standardu ustawowego w polskim systemie prawnym. (shrink)

Recognizing inherent and inalienable nature of dignity and universality of certain values, the Constitution of the Republic of Poland, introduces to the foundations of Polish legal system some elements of natural law which may be used for application of the Basic Law. Constitutional recognition of these elements only makes sense on the assumption of their cognizability. Therefore, as an important element of constitutional concept of natural law is taken the recognition of the argument of cognitivism according to which moral assessments (...) may have the nature of judgments and truth qualification (they may be true or false). In the course of application of the constitution, norms of natural-law character and natural-law justification. Since dignity and the essence of freedoms and rights based on dignity are the only inviolable values recognized by the constitution, the arguments of natural law lead to a far-going reinterpretation of constitutional norms. The norm of natural law protecting inviolable values will have precedence in the event of collision with norms protecting other values, also with constitutional norms. Even if such a norm is formulated on the basis of the provisions of the constitution, in fact natural law is given higher rank than elements based only on enacted law. Despite that, reliability of a legally established order does not seem to be radically endangered. -/- Konstytucja RP uznając przyrodzoność i niezbywalność godności oraz uniwersalność niektórych wartości, wprowadza do podstaw całego polskiego systemu prawnego elementy prawnonaturalne, które mogą być wykorzystane w stosowaniu konstytucji. Konstytucyjne uznanie takich elementów ma sens przy założeniu ich poznawalności, stąd istotnym elementem konstytucyjnej koncepcji prawa naturalnego jest uznanie tezy kognitywizmu głoszącej, że oceny moralne mogą mieć charakter sądów i kwalifikację prawdziwościową – mogą być prawdziwe lub fałszywe. W procesie stosowania konstytucji mogą być formułowane normy o charakterze prawnonaturalnym oraz uzasadnienia prawnonaturalne. Ponieważ jedynymi wartościami uznanymi w konstytucji za nienaruszalne jest godność oraz istota wolności i praw, których godność jest źródłem, argumentacja prawnonaturalna może prowadzić do daleko idącej reinterpretacji norm konstytucyjnych. Norma prawnonaturalna chroniąca warunki konieczne poszanowania godności lub istoty wolności i praw będzie miała pierwszeństwo w razie kolizji z normami chroniącymi inne wartości, także z normami konstytucyjnymi. Choć norma taka będzie formułowana na podstawie przepisów konstytucji, to jednak faktycznie prawo naturalne uzyskuje wyższą rangę od elementów opartych jedynie na stanowieniu. Mimo tego bezpieczeństwo prawne nie wydaje się być radykalnie zagrożone. O prawnonaturalnym charakterze normy i uzasadnienia decyduje oparcie w ocenach moralnych, które pretendują do bycia sądami, do bycia prawdziwymi lub fałszywymi. Z punktu widzenia stosowania konstytucji i wymogu intersubiektywnej komunikowalności i kontrolowalności dookreślania treści prawnonaturalnych, dla nadania ocenom charakteru sądów istotny jest kształt procedur i argumentacji prowadzących do tego dookreślenia. Powinny to być procedury i argumentacja typowe dla dyskursu mającego na celu sformułowanie prawdziwych sądów. Maksymalizowana powinna być dyskursywność takich procedur, a podstawą rozstrzygnięcia powinien być, jeśli to tylko możliwe, konsens. Nie mogą być uważane za rozstrzygające argumenty odwołujące się do woli indywidualnej lub zbiorowej, reakcji emocjonalnych, stopnia rozpowszechnienia danej oceny czy do tradycji kulturowej. (shrink)

Tekst ten ma na celu przybliżenie problemu jednoznaczności języka prawa na podstawie niemieckich i polskich wyroków sądowych. Język prawa jest tak bogaty i różnorodny, że trudno o jego jednoznaczną, definicję. Język wyroków sądowych wydaje się zaprzeczać temu stwierdzeniu. Wyrok sądowy jako pewien schematyczny rodzaj tekstu jest bardziej uporządkowany i jednolity. Wyrok jako produkt myślowego procesu prowadzącego sprawę sędziego cechuje pewna budowa. Każda część wyroku sądowego (rubrum, tenor, stan faktyczny czy uzasadnienie) charakteryzuje się odpowiednim stylem i w zależności od (...) jej przeznaczenia odpowiednimi środkami wyrazu. Na podstawie badań przeprowadzonych na autentycznych wyrokach sądowych można stwierdzić, że ta właściwość wyróżnia wyrok sądowy od innych tekstów prawniczych. Mimo tej różnorodności językowej w ramach jednego wyroku, można śmiało stwierdzić, że każda z jego części wyróżnia się użyciem tylko niektórych zjawisk językowych, takich jak np. strona bierna czy styl nominalny. I tak np. w trzeciej części wyroku, w której przedstawiany jest stan faktyczny sprawy procesowej, pojawi się bardzo wiele zdań w stronie biernej itp. Każdy sędzia ma swój własny styl. Jednakże tworząc wyrok sądowy, powinien się trzymać pewnych reguł, zarówno formalnych, jak i językowych. Jest to ściśle określone m. in. w kodeksie postępowania cywilnego. Dzięki tym regułom wyrok sądowy nabiera jako tekst prawniczy właściwego dla siebie charakteru. Nie jest to język prosty i wymaga wielu lat praktyki początkowo aplikantów, asesorów czy w końcu sędziów sądów najwyższych. Zaprezentowany tekst podejmuje tylko próbę przybliżenia owych zasad i ukazuje je na licznych przykładach, które zostały zaczerpnięte z autentycznych wyroków sądów polskich i niemieckich. (shrink)

The purpose of this article is to discuss Kant’s concept of juridical state as the foundation of the contemporary rule of law. Therefore, the article tries to answer two questions: (1) what character can be attributed to Kant’s concept of juridical state taking into account the obligations arising from it; (2) can the analysis of the Kantian juridical state have any impact on the contemporary understanding of the rule of law and if so, what can this impact be. In order (...) to accomplish this task, moral presuppositions of Kant’s juridical state are discussed, according to the commonly accepted view that Kant’s political philosophy is closely linked with his moral and ethical reflection. Then, two interpretations of Kant’s juridical state – the liberal one and the authoritarian one – are analysed. The crucial difference between these interpretations lies in establishing the circumstances in which the duty of obedience to state power should be carried out. Then, Kantian juridical state is compared with two ways of understanding the rule of law – the material one and the formal one – in order to evaluate whether the rule of law should be considered as continuity of or rupture with the Kantian concept. (shrink)

By logical foundations of language syntax ontology we understand here the construction of formalized linguistic theories based on widely conceived mathematical logic and dependent on two trends in language ontology. The formalization includes exclusively the syntactic aspect of logical analysis of language characterized categorially according to Ajdukiewicz's approach [1935, 1960]. Any categorial language L is characterized formally on two levels: on one of them it concerns the language of expression-tokens, on the other one - that of expression-types. Accepting the view (...) that expression-concretes, that is expression-tokens - thus, physical objects are fundamental language layer, whereas the secondary layer for L are expression-abstracts, that is expression-types - thus, ideal objects, it is the nominalistic, concretistic philosophical view on the ontological nature of language entities that is adhered to. Supporting the view that expression-types are the basic language layer, while expression-concretes are the secondary one, we take the opposite standpoint - platonizing one. We prove that the two dual approaches towards the two-level syntax theory of language are logically eqivalent. In the scope of language syntax, both conceptions deriving from two different existential assumption are equivalent. This statement is philosophical significance, since it proves that in syntactical studies on language the assumption of the existence of abstract language beings (interpreted as classes equiform tokens) can be neglected. The idea was signalized by author in ealier paper "On the type-token relationships'' [1986) and than, in a slighly diffrent form in English "On the eliminatibility of ideal linguistic entities, Studia Logica 48,no 4 (1989), pp. 587-615. (shrink)

Natural basis of the Sophistic conception of man — an outline. Following the tradition of the philosophy of nature, influenced by hippocratic medicine, Sophists claim that human-being is a biological creature, a part of the world of nature, subject to its rules and rights. Convinced that human-being is a composition of physical and spiritual elements and interested in the relation between the two, the Sophists examine the impact of psychological and physical stimuli on human behaviour. They take under scrutiny various (...) human states (pathe) such as sleep, wakefulness, sickness, madness, love, hatred. They emphasize the uniqueness and "private" character of individual perceptions and states which are dependent on the particular situation of a given subject. For these reasons, as they maintain, the nature of human cognition must be "private", fragmentary and limited. (shrink)

"Philosophical Foundations of Understanding of the Common Good". The central question is whether recognizing the common good as the central value in the new Polish Constitution of 1997, means accepting the primacy of the state over an individual. The answer is negative. The preparatory work to the constitution is analyzed and the philosophical perspective is outlined which corresponds to the intentions of the authors of the constitution. The analyses concentrate on the philosophical tradition reaching from Plato to Aristotle and Thomas (...) Aquinas. /////////////////// W nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przyjętej w 1997 roku, dobro wspólne jest jedną z fundamentalnych wartości. Centralne pytanie brzmi, czy uznanie dobra wspólnego za wartość fundamentalną, nie jest uznaniem prymatu państwa wobec jednostki, czy nie wprowadza do porządku konstytucyjnego idei totalitarystycznych. Odpowiedź na to pytanie jest negatywna. Argumentując, autor dokonuje analizy prac przygotowawczych do Konstytucji, oraz zmierza do zarysowania filozoficznej perspektywy rozumienia dobra wspólnego, perspektywy odpowiadającej intencjom twórców Konstytucji. W analizach położony jest akcent na filozoficzną tradycję refleksji nad dobrem wspólnym sięgającą od Platona poprzez Arystotelesa do Tomasza z Akwinu. -/- . (shrink)

Translation of Paul Guyer's "Kant’s Deductions of the Principles of Right".

„O pełnej znajomości prawa można mówić tylko wówczas, gdy zna się prawo i wytworzone przez praktykę reguły posługiwania się nim” – pisał swego czasu Marek Zirk-Sadowski. Pogląd ten wiąże się z niezwykle istotnym sporem o kryterium poprawności dokonywanej przez sędziów wykładni prawa. Zlokalizowanie takiego kryterium wydaje się być szczególnie ważne choćby ze względu na zawartą w naszym systemie prawnym konieczność realizowania zasady trójpodziału władzy, zgodnie z którą w procesie stosowania prawa nie może dochodzić do tzw. kryptoprawotwórstwa. Celem (...) niniejszego tekstu jest zaprezentowanie wybranych koncepcji poprawności wykładni prawa oraz ich krytyka w świetle neopragmatyzmu Stanley'a Fisha, filozofa prawa oraz profesora literaturoznawstwa, którego głównym przedmiotem refleksji był problem interpretacji. Filozofia amerykańskiego neopragmatysty opiera się na dwóch koncepcjach: reader-response criticism i wspólnotach interpretacyjnych. Reader-response criticism polega na skupieniu się na afektywnym aspekcie procesu interpretacji, uznając czytelnika za kluczową instancję tego procesu; koncepcja wspólnot interpretacyjnych z kolei ma wytłumaczyć, dlaczego podmiot interpretuje w taki a nie inny sposób. Zaproponowana przez Fisha metoda pozwala uznać, że de facto jedynym możliwym kryterium poprawności wykładni są inne decyzje sędziowskie. W świetle powyższych uwag wydaje się zasadnym stwierdzenie, że podejście Fisha umożliwia pogłębienie refleksji na temat jednej z kluczowych kwestii zarówno dla praktyki jak i teorii prawniczej, tj. poprawności wykładni prawa. (shrink)

C. Howson’s probabilistic logic as a comprehensive methodological account of scientific inference, which avoids Hume’s inductive skepticism, is discussed against the background of the latter’s quantitative theory of money. Hume’s theory leads to two causal accounts that may appear to be contradictory. As the more general one suggests neutrality of money, while the more descriptive attributes causal influence to specie-flow mechanism of money. The former is grounded by a counterfactual reasoning. The discussion of recent examples of bayesian counterfactual models leads (...) to the conclusion that despite the possibility of a uniform account of Hume’s theory of money, it seems beyond the scope of the Bayesian probabilistic logic offered by Howson. (shrink)

PHILOSOPHY OF HUMAN RIGHTS: HUMAN RIGHTS IN LIGHT OF THEIR INTERNATIONAL PROTECTION Summary The book consists of two main parts: in the first, on the basis of an analysis of international law, elements of the contemporary conception of human rights and its positive legal protection are identified; in the second - in light of the first part -a philosophical theory of law based on the tradition leading from Plato, Aristotle, and St. Thomas Aquinas is constructed. The conclusion contains an application (...) of the results of the analysis conducted in the second part. The first part comprises four chapters. The first aims at revealing characteristics of human rights on the basis of an analysis of historical conditioning of the inter-national law of human rights and its development. The historical context displays the practical, vindicative, and critical character of the positive legal protection of human rights. Moreover, the process of change of positive human rights law is distinguished from the process of change of human rights as such. In the second chapter the content of human rights - a topic which is only auxiliary to the conducted analysis - is discussed. Basic typology and catalogues of rights proclaimed in the Universal Declaration of Human Rights and protected in the International Covenants of Human Rights are presented. The review of the content of rights aims at a more precise limitation of the field of research. The examination shows a diversity of rights which poses a serious challenge to the coherence of every philosophical theory of human rights. In the third chapter, central in the first part, international law is analyzed with regard to the characteristics of rights and the foundations of them. The analysis of documents shows a number of solutions referring to the anthropological foundations of rights. The inherent dignity of the human person is the source of all human rights. Each human being is recognized as free, and endowed with both reason and conscience. In the propounded conception of man individuals are not rivals but create a community which is a condition for their development. International law characterizes the rights as universal, inherent, inalienable and inviolable. The reconstructed conception also comprises the following basic elements: on the level of the structure of rights, a recognition of their equality, interdependence, and comprehensiveness; in the grounding of these rights, a recognition of the anthropological foundations of law; in the conception of positive law, a recognition of the secondariness of the positive law of human rights to human rights themselves, and a recognition of human rights and justice as the basis for legal order; in the conception of state, a recognition of the well-being of the individual as the fundamental aim of actions undertaken by political institutions, and recogni¬tion of rights which form an impassable boundary to the power of the state, includ¬ing its legislative actions. The characterization of the international legal paradigm serving for the under¬standing of human rights is supplemented by analyses of the structure of their posi¬tive legal protection. Various meanings of the terms "right" and "freedom" are distinguished. Subjective right, as basic structure of the positive legal protection of human rights, is understood as a complex relation formed by various legal situations of the subject of a right which create a functional whole in respect of the subordi-nation of human person to its good. Subordinating person to a good proper for it, expressed usually in a proclamatory norm, is the central element of particular rights around which further elements aiming at the realization of this good are built. In the second part of the book a philosophical theory is developed which allows for the location of a coherent foundation for the presented characterization of human rights and their positive legal protection. This part consists of two chapters. The first includes a review of some - not entirely satisfactory - means of founding of human rights; the second presents philosophical conceptions of law and man which may form a basis for the constructed theory. The review of arguments contained in the first chapter does not aim at a detailed analysis of various specific ways of argumentation encountered in works on this subject but rather at a concise presentation of the main possible lines of argumentation. These analyses also serve to emphasize the positive solutions which are pro¬posed later and to underscore the explanatory power of the elaborated theory. This theory, retaining accurate intuitions contained in the presented types of argumenta¬tion, helps in avoiding their consequences which are difficult to reconcile with the reconstructed paradigm of human rights. Efforts to base human rights on the norms of international law rightly take into account the necessity of determining the content of the rights and their positive legal protection as a means for the realization of man's good. These attempts, how¬ever, do not properly take into account the inherent character of human rights, which are independent of positive law and provide grounds for applying specific legislative measures and not others. Founding human rights on freedom accurately points at the freedom of an indi¬vidual as a constitutive element of some rights; however, absolutization of freedom leads, to a loss of an important element of the contemporary paradigm of under¬standing human rights. This foundation undermines recognition of the fact that human rights may set limits to both the freedom of others and the freedom of the subject of rights itself. Additionally, attempts at the so-called axiological justification of human rights are discussed. This type of justification has a few variants depending on the as¬sumed conception of value. Subjectivistic conceptions have similar advantages and disadvantages to the conceptions basing human rights on freedom; objectivistic conceptions while providing for the universality of human rights place, the fundamental aim of human rights protection beyond the individual human being - in the idealistically existing world of values; finally, conceptions rooting values and human rights in culture, while accurately noting that human rights are learned through the medium of culture, place the source of human rights beyond a concrete individual - in culture and processes which take place in it - which leads to difficulties in finding a basis for the universality of rights. Furthermore, attempts to ground human rights in specific characteristics of the human being are presented. This type of approach points to an important problem of dependence of the content of rights on what man is. However, recognition of specific characteristics of a human being as an ontic foundation of the existence of rights poses a danger to their universality since one has to accept that it is not enough to be a man to be a subject of rights, but a man possessing specific charac¬teristics. The second chapter aims at outlining solutions worked out by Saint Thomas Aquinas. For a fuller understanding of his propositions selected elements of Plato's and Aristotle's philosophy are presented. It was them who formulated the founda¬tions for reflection on law and justice in the ontological context. A qualification is made that Stoicism is not be analysed in depth. Although Thomas' concept of law was undoubtedly developed under the influence of the Stoic doctrine as well, it is not in this that one should look for the tools to understand the ontic foundations of human rights and law in general since the Stoic moral philosophy and philosophy of law were developed in the context of a theory of being which assumed monistic and pantheistic premises as foundations, leading to the recognition of a total subor¬dination of the human individual to a larger unity of which man is only a part. The analysis of Plato's and Aristotle's texts concentrates on problems of justice. Plato seems to be the first philosopher who reflected on the formula basic in the history of European thought: to render to each his due. It appears that justice as both a characteristic of man and his acts is understood in the perspective of that which is just, that which is a good for another man - the recipient of the act. The basis for determining what is just is the relation of correspondence between some¬one and something. While in the case of Plato this relation is based on something beyond its terms, namely on ideas, in the case of Aristotle the relation occurs on account of the elements of the relation itself. Something is just when it contributes to the develop¬ment of the recipient of an act realizing that which is just. At the same time, the realization of that which is just is a good for the agent. In the analysis of the just two types of relation are revealed: the relation of due-to-recipient occurring on account of the compatibility of that which is due, with the recipient of the act; and - a "superstructure" - a relation of obligation-of-subject occurring on account of the compatibility of the acting subject with the thing which should be done. The basis for being that which is due is formed by various potentialities of development of man - the recipient of agency; the basis of being that which is an obligation is the possibility of development of the subject of action. Aristotle distinguishes various types of freedom and points to the necessity of taking them into account in the discussion of justice. Among other things, as the core of man's freedom, he considers life for its own sake, which can be seen as his expression of the basic indices of the autotelic character of man - which is funda¬mental for later conceptions of dignity. The freedom which is described by him is not, however, inherent and inalienable; being free is conditioned by a factual possi¬bility of undertaking actions, which are not solely means to the realization of aims set by others. Thomas Aquinas takes over the Aristotelian research perspective both in his conception of man and of law. At the same time, however, he significantly enriches it. In anthropology he develops a conception of personal being. Drawing upon his distinction between existence ("that something is") and essence ("what something is"), he sees the basis for being a person in the dignity of personal being which is a certain way of existence of a rational being more perfect than that of non-personal beings. The person is a being which, by virtue of its act of existence, is individual¬ized in a specific way. It is an aim in itself. Expressing it in a negative way, one may say that it does not exist as a means for the realization of the aims of others and, in this sense, that it is free. As distinct from Aristotelian conclusions, being a person is not conditioned by the specific actions of a being. Dignity is inherent, based on that which is the foundation of the factual existence of every rational being. Although freedom requires that a being is rational, dignity still encompasses all being, all its properties and potentialities. Thus an act conforming with dignity has to take into account a whole human being. Among different types of that which is just, ius, the first place, from the point of view of understanding law, falls to "the just thing itself ("ipsa res justa"), which is right in the full meaning of the word. On the one hand, it is that which is due; on the other hand, it determines the way of acting in the utmost degree, since the course of every act is determined in the fullest extent by its aim. The content of ius may be determined both by elements independent of free decisions - ius naturale - and by free decisions taking into account the state of things - ius positivum. Recognition of the objective structure of being as the basis of law does not entail that it is possible or desirable to determine unequivocally "the only right" patterns of conduct. This concept is very well justified within the system proposed by Saint Thomas. Individualization of being is a significant element of the develop¬ment of a person as a person. It is attained by the realization of individual aims which are not unequivocally determined by circumstances and the nature common to all people. By virtue of free choices made in the sphere of that which is not by its nature unjust, the object of action becomes ius. Since in the realization of the person the individualization of human being is central, Aquinas clearly sees the need for the protection of the sphere of "dominion of will". This sphere itself constitutes ius naturale, something which is due to man independently of the acts of will. Therefore "law should forbid nothing which is not unjust" ("nihil debet lege prohiberi quod licite fieri potest", In 3 Sent., dist. 40, q. I, a. 1, 3). Besides the relation of due-to-recipient, ius also includes the relation of obligation-of-subject which is superimposed on the relation of due-to-recipient. As far as the ontic foundations of obligation are concerned, in explaining why man is subordinated to realization of the good of others, Aquinas generally follows Aristotle in accepting that this basis is the subordination to moral good - to actions conforming with the learned truth about reality. Aquinas' systemic solutions allow, however, to reach deeper and understand why moral development is also a development of the whole human being. This was difficult within Aristotle's system, since he was reluc¬tant to decide whether precedence should be given to intellectual or moral develop¬ment. The inclination to realise good of another appears to be a transcendental characteristic of being, based on its very existence. Morality understood as rational and free subordination to realize the good of another is a specifically personal way of the realization of this inclination. Thus just actions contribute to the actualization of being in the aspect of its existence and therefore to the actualization of being as a whole. Thomas' conception of natural law (lex naturalis) as participation in eternal law (lex aeterna), offers possibilities for grasping that which is just as something which is basically accessible cognition, independently of Revelation and independently of faith in God, and at the same time as something based in eternal law, understood as a design of God's wisdom. Eternal law, embracing all particular actions, is not, from the human perspective, accessible cognition directly. It is enacted in the struc-ture of the created being and - in case of human beings - in free choices taking this structure into account. In the concluding remarks, the results obtained earlier are applied directly to the contemporary conception of human rights. Human rights are understood in the first place as "just things" - concrete goods of man; as that which is due because of subordination, based on dignity, to the personal development of man. That which is just is understood as a relational - actual or potential - state of things, which exists by virtue of existing relations. Evaluations referring to that which is right are true when respective relations of due-to-recipient take place; norms of conduct are true when respective relations of obligation-of-subject take place. Examples of the application of the sketched theory outside the field of human rights are also presented. Procedural consequences of the developed theory are shown, such as the discrimination of two types of legislative procedures which differ significantly in the structure of argumentation: the first aims at recognition of that which is just independently of the will of the legislator, and the second, at making individual or collective "projects" of development compatible. Finally the possibilities of applying the theory to the increasingly important problems of the protection of the environment and the "rights" of animals are mentioned. The central issue is a philosophical conception of man and his freedom and a conception of law. It is also indispensable to turn to a general theory of being. The search for a comprehensive theory of human rights requires attention to the Abso¬lute Being - God - as well. This is important for at least two reasons. First, a conception of the Absolute Being is integral to philosophy of the systemic type -of which the present book is a piece. A conception of the Absolute Being is signifi¬cant for understanding all being, including, first of all, man as a personal being. Second, every theory of human rights which does not comprise the problem of the Absolute may be questioned as to whether solutions adopted in it do not lead, in consequence, to eliminating God from the perspective of the understanding of law. It is desirable that a philosophical theory should deal with this problem directly. A theory which eliminates God from the perspective of the understanding of rights will be unacceptable for all those who, for philosophical reasons or relying on faith, consider God as the author of inherent rights. Nevertheless, a theoretical approach to rights from the perspective of the Absolute Being should only be a possible extension of a philosophical approach which bases rights on something which is cognizable independently of the acceptance of the existence of God so that the theory is also acceptable for those who reject the existence of God or suspend their judgment on this subject. The pursued theory should therefore contain, on the one hand, reference to natural, faith-independent foundations of human rights, but on the other hand, point to a possible extension accounting for the Absolute Being. The analyses contained in this chapter have undoubtedly some historical value since they are based on source texts. Nevertheless, the use of these texts and not critical works was dictated, first of all, by a conviction that analyses embrace a given theory in the aspect selected by the interests of the researcher. Therefore to find out what past thinkers say on the subject characterized in the first part it is simpler to reach to the sources than to adopt the existing critical works. The pre¬sented reconstruction of Aquinas' views on philosophy of law incorporates proposi¬tions of supplementing and developing some of the ideas undertaken by him. Obligation to act in this and not an other way arises because human actions are subordinated to the conformity, on the one hand, of aims realized by these actions and, on the one hand, the order of being determining that which is favourable to man or destroys him. The content of the order of being is, on the one hand, determined by the structure of being independent from man's will and, on the other, by free decisions of man. (shrink)

This article seeks to justify the claim that Thomas Aquinas proposed a concept of natural law which is immune to the argument against the recognition of an objective grounding of the good formulated by a well-known representative of the liberal tradition, Isaiah Berlin, in his famous essay “Two Concepts of Freedom.” I argue that Aquinas’s concept of freedom takes into account the very same values and goals that Berlin set out to defend when he composed his critique of natural law. (...) In particular, the article suggests that Aquinas recognizes freedom as a greater perfection of man than rationality, and that this freedom is realized, among other things, through the co-construction of the good that gives a goal and a shape to human action and to the whole of a person’s life. I argue that the co-construction of such a good involves the co-construction of natural law in the strict sense of the term. Indeed, the content of natural law can be understood as a set of goods which are goals that inform human action. From a human perspective, natural law is not a pre-existing recipe which has merely to be “read.” Defining the concrete content of natural law is an ongoing process. The process of defining natural law’s content takes humanly knowable, objective elements into account, and so draws on knowledge. Yet free choice also plays an important part in this process. When speaking of the process of defining the content of natural law, therefore, and in determining what here-and-now is to be done, it is reasonable to describe man as a creator of the natural law, or as a legislator, just as the members of a parliament are the creators of civil law — bearing in mind that only a just law is truly law and therefore the creation of both civil and natural law reaches only as far is the scope of just actions directed by these laws. From the perspective of human action, we may speak of each person’s free choice to establish a given good as the end of a specific act, and in so doing to declare that action proper under natural law in the strict sense of the term (which differs from the rules of natural law). An appreciation of what is particular and individual (particulare et individuum), and an appreciation of free choice that goes hand-in-hand with this, is deeply embedded in Thomas’s system of thought. Particularity and individuality has its basis in an especially excellent way of human existence. (shrink)

Arthur Kaufmann is one of the most prominent figures among the contemporary philosophers of law in German speaking countries. For many years he was a director of the Institute of Philosophy of Law and Computer Sciences for Law at the University in Munich. Presently, he is a retired professor of this university. Rare in the contemporary legal thought, Arthur Kaufmann's philosophy of law is one with the highest ambitions — it aspires to pinpoint the ultimate foundations of law by explicitly (...) proposing an ontology, a general theory of knowledge and concept of a person. Kaufmann's work derives, first of all, from the thinking of Gustav Radburch, his teacher, and then from ideas of Karl Engish and Hans-Georg Gadamer. The philosophy undertakes to pursue the ultimate foundation of law, law which is understood by Kaufmann, first of all, as a "concrete judgement" that is, what is right in a concrete situation. Justice belongs to the essence of law and "unjust law" is contradictio in adiectio. Kaufmann opposes all those theories, which as the only foundation for establishing just law (Recht) adopt legal norms (Gesetz). In Kaufmann's opinion , such theories are powerless in the face of all types of distortions of law rendered by political forces. He suggests that the basic phenomenon which needs to be explained and which cannot be disregarded by a philosopher of law is so-called "legal lawlessness" ("Gestzliches Unrecht"). "Legal lawlessness" which forms a part of life experience for the people of twentieth century totalitarian states. It proved "with the accuracy of scientific experiment" that the reality of law consists of something more than bare conformity with legal norms. The existence of lex corrupta indicates that law contains something "non-dispositive" which requires acknowledgment of both law-maker and judge. Kaufmann, accepting the convergent concept of truth and cognition, assumes that "non-dispositive" content, emerging as the conformity of a number of cognitive acts of different subjects (inter-subjective communicativeness and verifiability), indicates the presence of being in this cognition. The questions "What is law?" and "What are the principles of a just solution?" lead straight to the ontology of law, to the question about the ontological foundations of law. Kaufmann discerns the ontological foundations of law in the specifically understood "nature of things" and, ultimately, in a "person". He proposes a procedural theory of justice, founded on a "person". In my work, I undertake to reconstruct the train of thought which led Kaufmann to the recognition of a "person" as the ontological foundation of law. In the first part, the conception of philosophy adopted by Kaufmann, initial characteristics of law — of reality which is the subject of analysis, as well as, the requirements for proper philosophical explanation of law posed by Kaufmann are introduced. In the second, Kaufmann's reconstruction of the process of the realisation of law is presented. Next, the conception of analogy which Kaufmann uses when explaining law is analyzed. In the fourth part, Kaufmann's conception of ontological foundations of law is discussed. A critical analysis is carried out in which I demonstrate that the theory of the ontological foundation of law proposed by Kaufmann and the concept of a person included in it do not allow a satisfac¬tory explanation of the phenomenon of "legal lawlessness" and lead to a number of difficulties in the philosophical explanation of law. Finally, the perspectives of a proper formulation of the issue of the ontological foundations of law are drafted in the context of the analyzed theory. My interest is centered on the conception of philosophy adopted by Kaufmann, according to which the existence of the reality is inferred on the basis of a certain configuration of the content of consciousness, whereas at the point of departure of philosophy of law, the data to be explained is a certain process, which is, basically, a process of cognition, while the reality appears only as a condition for the possibility of the occurrence of the process. I wish to argue that the difficulties which appear in the explanation of law are a consequence of the assumed fundamental philosophical solu¬tions, which seem to be characteristic, though usually not assumed explicitly, in philoso¬phy and theory of law dominant at present in continental Europe. Thereby, I wish to show the significance of ontological and epistemological solutions to the possibility of a proper formulation of the problems posed by philosophy and theory of law. Kaufmann proclaims himself in favour of a philosophy which poses questions about the ultimate foundations of understanding of the reality. In epistemology, he assumes that answers to the questions "What is reality like?" and ultimately "What is real?" are inferred on the basis of uniformity of a cognitive acts of different subjects. Cognition of the reality is accomplished exclusively through the content of conceptual material. The two fundamental questions posed by philosophy of law are "What is just law?" and "How is the just law enacted?" The latter is a question about the process of achieving a solution to a concrete case. Since, in Kaufmann's opinion, law does not exist apart from the process of its realisation, an answer to the question about the manner of realisation of law is of fundamental significance to answering the question: "What is law?" and to the explanation of the question about the ontological grounding of law, which is, as well, the foundation of justice. The proper solution has to take into account the moment of "non-dispositive" content of law; its positiveness understood as the reality and, at the same time, it has to point to the principles of the historical transformation of the content. Law, in the primary meaning of the word, always pertains, in Kaufmann's opinion, to a concrete case. A legal norm is solely the "possibility" of law and the entirely real law is ipsa res iusta, that which is just in a given situation. Determination of what is just takes place in a certain type of process performed by a judge (or by man confronted with a choice). Kaufmann aims to reconstruct this process. A question about the ontological foundation of law is a question about the ontological foundations of this process. In the analyzed theory it is formulated as a question about the transcendental conditions, necessary for the possibility of the occurrence of the process: how the reality should be thought to make possible the reconstructed process of the realisation of law. Kaufmann rejects the model for finding a concrete solution based on simple subsump¬tion and proposes a model in which concrete law ensues, based on inference by analogy, through the process of "bringing to conformity" that which is normative with that which is factual. Kaufmann distinguishes three levels in the process of the realisation of law. On the highest level, there are the fundamental legal principles, on the second legal norms, on the third — concrete solutions. The fundamental principles of law are general inasmuch as they cannot be "applied" directly to concrete conditions of life, however, they play an important part in establishing norms. A judge encounters a concrete situation and a system of legal norms. A life situation and norms are situated on inherently different levels of factuality and normativeness. In order to acquire a definite law both a norm (system of norms) and a life situation (Lebenssachverhalt) should undergo a kind of "treatment" which would allow a mutual conformity to be brought to them. Legal norms and definite conditions of life come together in the process of analogical inference in which the "factual state" ("Tatbestand") — which represents a norm, and in the "state of things" ("Sachverhalt") — which represents a specific situation are constructed. A "factual state" is a sense interpreted from a norm with respect to specific conditions of life. The "state of things" is a sense constructed on the basis of concrete conditions of life with respect to norms (system of norms). Legal norms and concrete conditions of life meet in one common sense established during the process of realisation of law. Mutatis mutandis the same refers to the process of composition of legal norms: as the acquisition of concrete law consists in a mutual "synchronization" of norms and concrete conditions of life, so acquisition of legal norms consists of bringing to conformity fundamental principles and possible conditions of life. According to Kaufmann, both of these processes are based on inference through analogy. As this inference is the heart of these processes it is simultaneously a foundation finding just law and justice. How does Kaufmann understand such an inference? As the basis for all justice he assumes a specifically interpreted distributive justice grounded on proportionality. Equality of relations is required between life conditions and their normative qualification. Concrete conditions of life are ascribed normative qualification not through simple application of a general norm. More likely, when we look for a solution we go from one concrete normative qualified case to another, through already known "applications" of norms to a new "application". The relation between life conditions and their normative qualifica¬tion has to be proportional to other, earlier or possible (thought of) assignments of that which is factual to that which is normative. Law as a whole does not consist of a set of norms, but only of a unity of relations. Since law is a, based on proportion, relative unity of a norm and conditions of life, in order to explain law in philosophical manner, the question about ontological base of this unity has to be asked. What is it that makes the relation between a norm and conditions of life "non-dispositive"? What is the basis for such an interpretation of a norm and case which makes it possible to bring a norm and conditions of life into mutual "conformity"? This is a question about a third thing (next to norms and conditions of life), with respect to which the relative identity between a norm and conditions of life occurs, about the intermediary between that which is normative and that which is factual and which provides for the process of establishing of norms, as well as, finding solutions. It is the "sense" in which the idea of law or legal norm and conditions of life have to be identical to be brought to mutual "conformity". In Kaufmann's opinion such a sense is nothing else but the "nature of things" which determines the normative qualification of the reality. Since establishment of this "sense" appears to be "non-dispositive" and controlled inter-subjectively (namely, other subjects will reach a similar result) so, in conformity with the convergent concept of truth, the "nature of things" must be assigned a certain ontological status. According to Kaufmann this is a real relation which occurs between being and obligation, between the conditions of life and normative quality. However, it should be underlined that from the point of view of the analyzed system the "nature of things" is a correlate of constructed sense, a result of a construction which is based on the principle of consistent understanding of senses ("non-normative" and "normative") and is not a reality which is transcendent against the arrangement of senses. In Kaufmann's theory, inference from analogy appears to be a process of reshaping the concepts (senses) governed by tendency to understand the contents appearing in relations between that which is factual and that which is normative in a consistent way. The analogical structure of language (concepts) and recognition of being as composed of an essence and existence is an indispensable requirement for the possibility of the realisation of law, based on specifically understood inference from analogy. It is necessary to assume a moment of existence without content which ensures unity of cognition. Existence emerges thus as a condition of the possibility of cognition. According to Kaufmann, the "nature of things" is the heart of inference through analogy and the basis for establishment of finding of law. Inference from the "state of things" to a norm or from a norm to the "state of things" always means inference through the "nature of things". The "nature of things" is the proper medium of objective legal sense sought in every cognition of law. In Kaufmann's view, the question whether the "nature of things" is ultima ratio of interpretation of law or is only a means of supplement gaps in law or whether it is one of the sources of law, is posed wrongly. The "nature of things" serves neither to supplement the gaps nor is it a source of law as, for example, a legal norm may be. It is a certain kind of "catalyst" necessary in every act of making law and solving a concrete case. Owing to "nature of things" it is possible to bring to a mutual conformity the idea of law and possible conditions of life or legal norms and concrete conditions of life. In Kaufmann's conception the "nature of things" is not yet the ultimate basis for understanding the "non-dispositiveness" of law. The relation between obligation and being is determined in the process of the realisation of law. Both the process itself and that which is transformed in this process are given. A question about the ontological bases of "material" contents undergoing "treatment" in the process of the realisation of law and about being which is the basis of regularity of the occurrence of the process arises. Only this will allow an explanation that the result of the process is not optional. Thus, a question about reality to which law refers and about the subject realising the law has to be formed. To this, Kaufmann gives the following answer: that which is missing is man but not "empirical man" but man as a "person". A "person" understood as a set of relations between man and other people and things. A "person" is the intermediary between those things which are different — norm and case are brought to conformity. A "person" is that which is given and permanent in the process of the realisation of law. It determines the content of law, is "subject" of law; this aspect is described by Kaufmann as the "what" of the process of realisation of law. A "person" consists of precisely just these relations which undergo "treatment" in the process. On the other hand, a "person" is "a place" in which the processes of realisation of law occur, it is the "how" of normative discourse, a "person" is that which determines the procedure of the process, being "outside" of it. This aspect of a "person" is connected with the formal moment of law. A "person" being, at the same time, the "how" and the "what" of the process of the realisation of law, is also, to put it differently, a structural unity of relation and that which constitutes this relation (unity of relatio and relata). According to this approach a "person" is neither an object nor a subject. It exists only "in between". It is not substance. Law is the relation between being and obligation. That which is obligatory is connected with that which is general. That which is general does not exist on its own, it is not completely real. Accordingly, a "person" as such is also not real. It is relational, dynamic and historical. A "person" is not a state but an event. In Kaufmann's opinion, such a concept of a "person" helps to avoid the difficulties connected with the fungibility of law in classical legal positivism. A "person" is that which is given, which is not at free disposal and secures the moment of "non-dispositiveness" of law. Kaufmann concludes: "The idea (»nature«) of law is either the idea of a personal man or is nothing". Theory points at the structure of realising law and explains the process of adoption of general legal norms for a concrete situation. The analysis has shown however, that in this theory a satisfactory answer to the question about the ultimate foundations of law is not given. It seems that in the analyzed theory the understanding of human being takes place through understanding of law. What is good for man as a "person", what is just, what a "person" deserves may be determined only against the existing system of law. A "per¬son" adopted as a basis of law is the reality postulated in the analysis of the process of the realisation of law. It is a condition of possibility of this process ( explaining, on one hand, its unity and, on the other hand, the non-dispositive moments stated in this process). A "person" in the discussed theory is entirely defined by the structure of law, it can be nothing more than that which is given in law, what law refers to, what law is about. Being, which is a "person", is constituted by relations between people and objects, the relations which are based on fundamental links between norms and conditions of life established in a process of bringing them to conformity. It has to be assumed that man as a "person" is a subject of law only as far as realising law "treats" given senses according to their current configuration. The system of law is a starting point and it describes in content what man is as a "person". Moreover, being a "person" is the condition for entering legal relations. Consistently, Kaufmann writes that "empirical man" is not the subject of law, man is not "out of nature" a "person". People become "persons" due to the fact that they acknowledge each other as "persons" — acknowledging, at the same time, law. This acknowledgement is a con¬dition of existence, of the possibility of the occurrence of process of realisation of law and of constituting legal relations which ultimately constitute a "person". Kaufmann assumes, that law tends towards a moral aim: it may and must create an external freedom, without which the internal freedom to fulfil moral obligations cannot develop. However, this postulate is not based on the necessary structure of human being. From the point of view of his system, it is nothing more than only a condition for the possibility of the occurrence of the process of the realisation of law — lack of freedom would destroy the "how" of this process. Thus, the postulate to protect the freedom of personal acts has to be interpreted, in accordance with the analyzed theory, as a postulate, the fulfilment of which aims ultimately at the accomplishment of the very same process of realisation of law itself and not the realisation of a given man. Kaufmann considers a "person" to be an element which unites the system of law as a whole. Law is a structure of relations, which are interdependent and inter-contingent. Consequently, a "person" which is to form the ontological basis of law has to be entity consisting of all relations. Being also the "how" of the process of realisation of law, if a "person" is to warrant its unity, it has to be a common source for all procedures. Hence, a single "person" would constitute a subject of law. Man appears to be only a moment of a certain entirety, realisation of which should be an aim of his actions. Law, creating a "person" as an object and subject of law becomes a primary entity. In the analyzed theory, the basis for determination of aims which law sets to man is not the allocation of man-subject to something which improves him but rather, such relation is only just constituted by law. A question appears, why should aims set in law also be the aims of "empirical man"? Why is this "empirical man" to be punished in the name of a "person" understood in such a way? If, however, it is assumed that what is man is determined by a system which is superior to him, then man has to be understood only as a part of a whole and there are no grounds to prohibit istrumental treatment of man and so the road to all aspects of totalitarianism might be opened. A problem of the application of created theory to the reality arises, the reality which the theory pretends to explain. Ultimately in his theory Kaufmann does not give any systemic grounds for a radical questioning of the validity of any legal norms. Every new norm becomes an equal part of system of norms. It is only its interpretation and application to given conditions of life that may be disputable, however, this refers to all norms without exception. Cohesive inter-pretation of norms and applications is necessary and sufficient for the acquisition of just law. New norms have to be interpreted in the light of others, correspondingly, the other norms require reinterpretation in the light of the new ones. Contradiction in interpretation of a norm does not form a basis for questioning norms but may serve only to question the manner of their interpretation (understanding). Therefore, no grounds exist to assume any legal norm as criminal or unjust, and in consequence, to question any consistently realised system based on formally, properly established norms, as "legal lawlessness". As law and a "person" do not exist without the process of realisation of law, the role of legal safety becomes crucial as the condition for the possibility of the occurrence of the process of realisation of law. Denying legal safety would be tantamount to negation of law in general (also of moral law) as negation of safety takes away, at the same time, the basis for occurrence of the process of realisation of law. Moreover, any lack of legal safety would also mean lack of a basis for the existence of man as a "person". Kaufmann's thesis, that civil disobedience is legalized only when it has a chance to lead to success, consistent with his concept of the foundations of law, seems to point directly to conclusions which deny the facts taken under consideration and doubtlessly Kaufmann's own intentions, since it would have to be assumed that accordingly there are no grounds to question a legal system in force based on violence which secures its operation. Force finally seems to determine which one of the mutually irreconcilable normative systems constitute law and which does not. A legitimate position is one which leads to success, it is the weaker system which is negated. If so, then basically violent imposition of law is not an act directed against the law in force but, to the contrary, realisation of law. In the context of the new system the former system of law may be talked about as unjust solely in the sense of being incapable of being consistently united with the new. However, at the base, ultimately, lies force which reaffirms differences and excludes from the process of realisation of law certain norms and their interpretations. Kaufmann was aiming at grounding of that which is "non-dispositive" in a certain given framework of interpretation. Nevertheless, he does not provide foundations for the understanding of phenomena, which he undertakes to explain at a point of departure. Instead of explaining them the theory negates the possibility of their existence. The reality postulated in regard to "non-dispositive" moments of the reconstructed process of acquiring law consist of a specifically understood "person", which appears in Kaufmann's conceptions as a condition of the possibility of the realisation of law. According to this approach understanding of a "person" may be only a function of law. To understand "legal lawlessness" and foundations of justice it is necessary to look for such theory of law in which understanding of man as a "person" and being is not a function of understanding of law (in which a "person" is not only a condition for possibility of reconstructed process of realisation of law; for possibility of cognition processes). It seems necessary to start from theory of being and a "person" based on broader experience than the one assumed by Kaufmann and reconstruct the ontological foundations of the process of realisation of law only in such perspective. Kaufmann points out that that to which law refers is ipsa res iusta a concrete relation of man to other people and things. This relation, in his theory, appears to be basically only just constituted by law (normative senses "applied" to conditions of life). Therefore, understanding the relation between a given man and other people and things which constitute the aim of his actions, that is understanding of good, is enacted against the background of constitution of senses; constitution which is a result of a process aiming towards consistent understanding of particular contents (of nor¬mative and non-normative senses). "Being" is secondary towards constructed senses it is only their correlate. The primary relation consists of relation of a man to law (system of norms), while the secondary relation is one of man to something which is the aim of his action (relation between man and good). Considering such approach it is difficult to envision a satisfying answer to the fundamental question: why does law put concrete man under any obligation to obey it? The source of this problem can be seen in reduction of the base for understanding good to content of obligation formulated in auto-reflection. Such reduction seems to be a consequence of Kaufmann's adoption of "convergent concept of truth" and in con¬sequence his recognition of indirect, essentialistic grasp of reality formulated in concepts as the basic and only foundation of theory of being and of law. In view of such an approach, analogy of law, concepts and being is the condition for the possibility of the process of transformation of senses which aims at consistent interpretation of all law. Existence is postulated with respect to the possibility of unity of experience and cognition. However, also a different approach to understanding of the problem of being and good is possible. In spontaneous cognition being is affirmed, first of all, not as a certain, non-contradictory, determined content, but as something existing. Together with a cer¬tain content (passed indirectly through notions) existence of being is co-given. The basis for unity of being is not formed by the consistence of content, as it is in the case of the theories departing from the analysis of cognition processes, but by an act of existence realising content (essence). Such an approach makes it also possible to go beyond the convergent concept of truth. It is worth mentioning that allocation of an agent to good is realised not only by the content of duty. A statement that something is good is primary with respect to determination of this good in content. The recognised good always bears some content, however, there are no reasons to base the concept of good exclusively on indirect, formulated in concepts cognition. As primary, can be adopted the relation of man to good and not of man to law. Determination in content appears to be only an articulation of aspectual cognition of being, as an object of action. In such a case the basis for relative unity of norm and conditions of life is not the "nature of things" understood as correlate of sense but it is relation to good based on internal constitution of man as potential, not self-sufficient being. It does not mean, that the moments of the process of realisation of law singled out by Kaufmann are not important to determination of what is just. He, quite rightly, points to significant role played by norms in the evaluation of concrete situations, in man's search for closer specification in content of good innate to him. The structure of process of determining law for a concrete situation, to a great degree corresponds to the processes of determining law which take place not only in the legal sciences. Kaufmann's analyses of the process of realisation of law show the complexity of the structure of these processes and point towards important moments allowing a better understanding of law and man. Nevertheless, these analyses cannot be a basis for construction of philosophical theory of law, theory which hopes to point out the ultimate, ontological foundations for understanding law. Kaufmann's results may become fully valid only in a more general perspective including broader experience at the point of departure. (shrink)

Gottlob Frege abandoned his logicist program after Bertrand Russell had discovered that some assumptions of Frege’s system lead to contradiction (so called Russell’s paradox). Nevertheless, he proposed a new attempt for the foundations of mathematics in two last years of his life. According to this new program, the whole of mathematics is based on the geometrical source of knowledge. By the geometrical source of cognition Frege meant intuition which is the source of an infinite number of objects in arithmetic. In (...) this article, I describe this final attempt of Frege to provide the foundations of mathematics. Furthermore, I compare Frege’s views of intuition from The Foundations of Arithmetic (and his later views) with the Kantian conception of pure intuition as the source of geometrical axioms. In the conclusion of the essay, I examine some implications for the debate between Hans Sluga and Michael Dummett concerning the realistic and idealistic interpretations of Frege’s philosophy. (shrink)

The study is focused on analysing formalism which is a strategy of applying laws by stressing the formal features of the law, even if the consequences of the strategy like that are difficult to accept in light of legal principles and the general requirement of equity. Contrary to the common view presented in the legal literature, the study sets out arguments that the formalism is neither justified in the tradition of legal positivism, neither in the idea of the rule of (...) law. In particular it is not true that formalism secures stability and predictability of laws application. On the other hand, a non-formalistic approach to applying laws, consisting in a simultaneous application of strict rules and general principles and in acknowledging the purpose and the function of the law as important factors, allows for realising the values that are traditionally linked with legal positivism. That non-formalistic approach to applying laws, called in the study 'interpretative holism', was supported by a wide use of contemporary philosophy of language, in particular the Kripke-Putnam semantics and the findings of the contemporary philosophy of law and legal theory. -/- Praca jest poświęcona analizie zjawiska formalizmu, które jest strategią stosowania prawa, podlegająca na podkreśleniu wagi formalnych cech prawa, nawet jeśli strategia taka prowadzi do rezultatów trudnych do zaakceptowania z punktu widzenia zasad prawa albo ogólnych wymogów słuszności. Przeciwnie do dotychczasowych stanowisk reprezentowanych w literaturze, w pracy przedstawione są argumenty, że formalistyczne podejście do stosowania prawa nie ma uzasadnienia, ani w koncepcji pozytywizmu prawniczego, ani w koncepcji rządów prawa. Z drugiej strony nieformalistyczne podejście do stosowania prawa, które polega głównie na współstosowaniu reguł i zasad oraz na uwzględnianiu celu i funkcji prawa, pozwala na realizację wartości tradycyjnie przypisywanych koncepcji pozytywizmu prawniczego. Ta nieformalistyczna strategia stosowania prawa, nazywana w pracy holizmem interpretacyjnym, została w pracy uzasadniona poprzez szerokie wykorzystanie współczesnej filozofii języka, w szczególności tzw. semantyki Kripkego-Putnama oraz współczesnego dorobku polskiej i zagranicznej teorii i filozofii prawa.". (shrink)

Tekst dotyczy zaproponowanej przez Arthura Kaufmanna koncepcji prawa do sprzeciwu (wobec władzy - wobec niesprawiedliwych ustaw) "w drobnej monecie". Koncepcja ta stanowi punkt wyjścia do refleksji nad formułą Radbrucha (nad czymś, co określam mianem "ciemnej strony" formuły Radbrucha), nad możliwością modyfikacji tej formuły i nad rozproszoną kontrolą konstytucyjności jako sposobem realizacji prawa do sprzeciwu "w drobnej monecie".

Ameryka i świat są w trakcie upadku z nadmiernego wzrostu populacji, większość z nich w ostatnim stuleciu, a teraz wszystko to ze względu na 3-cia ludzi świata. Konsumpcja zasobów i dodanie jednego lub dwóch miliardów więcej około 2100 upadnie cywilizacji przemysłowej i doprowadzić do głodu, chorób, przemocy i wojny na oszałamiającą skalę. Miliardy umrą, a wojna nuklearna jest pewna. W Ameryce jest to znacznie przyspieszone przez masową imigrację i reprodukcję imigrantów, w połączeniu z nadużyciami możliwymi przez demokrację. Zdeprawowana ludzka natura (...) nieubłaganie zamienia marzenie o demokracji i różnorodności w koszmar przestępczości i ubóstwa. Główną przyczyną upadku jest niezdolność naszej wrodzonej psychologii do przystosowania się do współczesnego świata, która prowadzi ludzi do traktowania osób niepowiązanych tak, jakby mieli wspólne interesy. To, plus nieznajomość podstawowej biologii i psychologii, prowadzi do złudzeń inżynierii społecznej częściowo wykształconych, którzy kontrolują demokratyczne społeczeństwa. Niewielu rozumie, że jeśli pomożesz jednej osobie, skrzywdzisz kogoś innego — nie ma darmowego lunchu, a każdy przedmiot, który ktoś zużywa, niszczy ziemię nie do naprawienia. W związku z tym polityka społeczna na całym świecie jest niezrównoważona i wszystkie społeczeństwa bez rygorystycznej kontroli egoizmów popadną w anarchię lub dyktaturę. Bez dramatycznych i natychmiastowych zmian nie ma nadziei na zapobieżenie upadkowi Ameryki ani żadnego kraju, który podąża za systemem demokratycznym. Stąd mój esej "Samobójstwo przez demokrację". Jest również teraz jasne, że siedmiu socjopatów, którzy rządzą Chinami, wygrywa 3 wojnę światową, a więc mój esej końcowy na ich temat. Jedynym większym zagrożeniem jest sztuczna inteligencja, którą krótko komentuję. Kluczem do wszystkiego o nas jest biologia, i to jest niepamięć do niego, że prowadzi miliony inteligentnych wykształconych ludzi, takich jak Obama, Chomsky,Clinton, Partii Demokratycznej i papieża do espouse samobójcze utopijne ideały, które nieubłaganie prowadzić prosto do piekła na Ziemi. Jak zauważył W, to, co jest zawsze na naszych oczach, że jest najtrudniejsze do zobaczenia. Żyjemy w świecie świadomego deliberacyjnego systemu językowego 2, ale rządzi nieświadomy, automatyczny system refleksyjny 1. Jest to źródło uniwersalnej ślepoty opisanej przez Searle's The Phenomenological Illusion (TPI), Blank Slate Pinkera oraz Tooby and Cosmides' Standard Social Science Model. Pierwsza grupa artykułów próbuje dać pewien wgląd w to, jak się zachowujemy, że jest w miarę wolny od teoretycznych urojeń. W kolejnych trzech grupach komentuję trzy główne urojenia uniemożliwiające zrównoważony świat: technologię, religię i politykę (grupy spółdzielcze). Ludzie wierzą, że społeczeństwo może być zapisane przez nich, więc podam kilka sugestii w pozostałej części książki, dlaczego jest to mało prawdopodobne poprzez krótkie artykuły i recenzje ostatnich książek znanych pisarzy. Inna sekcja opisuje religijne złudzenie – że jest jakaś super moc, która nas uratuje. W następnej sekcji opisano cyfrowe urojenia, które mylą gry językowe Systemu 2 z automatyzmami Systemu Pierwszego, a więc nie mogą odróżnić maszyn biologicznych (tj. ludzi) od innych rodzajów maszyn (tj. komputerów). Inne cyfrowe urojenia są takie, że zostaniemy zbawieni od czystego zła (egoizm) systemu 1 przez komputery / AI / robotyka / nanotech / inżynieria genetyczna stworzona przez System 2. No Free Lunch główny mówi nam, że będą poważne i ewentualnie śmiertelne konsekwencje. Ostatnia część opisuje "The One Big Happy Family Delusion", czyli to, że jesteśmy wybierani do współpracy ze wszystkimi, a eufonialne ideały Demokracji, Różnorodności i Równości doprowadzą nas do utopii, jeśli po prostu dobrze zarządzamy rzeczami (możliwością polityki). Ponownie, No Free Lunch Zasada powinna ostrzegać nas to nie może być prawdą, i widzimy w całej historii i na całym współczesnym świecie, że bez ścisłej kontroli, egoizm i głupota zdobyć przewagę i wkrótce zniszczyć każdy naród, który obejmuje te urojenia. Ponadto małpi umysł gwałtownie dyskontuje przyszłość, dlatego współpracujemy przy sprzedaży dziedzictwa naszego potomka dla tymczasowych udogodnień, znacznie pogłębiając problemy. (shrink)

FRANCIS SUÁREZ’S VIEWS ON THE RELATION BETWEEN THE ABSOLUTE POWER OF GOD AND THE NATURAL LAW The article presents Francis Suárez’s views concerning the problem of the possibility of granting dispensation from the natural law by the absolute power of God. Suárez’s opinions on this matter were shown in his comprehensive work on the philosophy of law: De legibus ac Deo legislatore, in Book II De lege aeterna, naturali, et jure gentium, chapter XV entitled Utrum Deus dispensare possit in lege (...) naturali etiam de absoluta potestate. Analyzing the notion of natural law Suárez accepts the Thomistic formula, according to which, the created world is a collection of things with invariable natures. These natures require us to fulfil certain moral obligations and to act in a proper manner. And for this reason, natural law, included in the Decalogue, is invariable and even God is not able to grant its dispensation. The commandments involve an intrinsic principle of justice and obligation and for this reason they are not liable to dispensation. God cannot act contrary to His own nature and His being just, so He would not order people to do something intrinsically unjust. Doctor Eximius justifies moral norms expressed in the Decalogue axiologically, not in a voluntaristic way, by referring to God’s will alone. Suárez criticises both strong theological voluntarism, attributed to Ockham, as well as weak theological voluntarism, attributed to John Duns Scotus. Keywords: FRANCIS SUÁREZ, ABSOLUTE POWER OF GOD, NATURAL LAW. (shrink)

In his philosophical opus, Marek J. Siemek not only revisited Hegelian two-stage developmental model of the law. He also created his own legal philosophy which is rooted in the tragic conflict of Greek Sittlichkeit. Siemek, however, clearly demonstrates how can an abstract legal system achieve its ethical (sittliche) qualities at modern times, as being mediated by the structures of reciprocal recognition. Siemek’s unique proposal belongs to the neo-positivist and, at the same time, to the post-positivist approaches of the law. The (...) author focuses on the intellectual potential of Siemek’s legal and social thinking as well as on his concept of philosophizing in the era of permanent crisis we experience again today. (shrink)

The Origin and Development of Environmental Philosophy in the US according to John Muir, Aldo Leopold and J. Baird Callicot. The publication refers to environmental philosophy, which is also called ecological philosophy or ecophilosophy. It shows in what way philosophical reflection on the environment has been shaped in the American tradition. In this context, the views of the thinkers listed below have been presented, analysed and evaluated. John Muir, an astute observer of wild nature, has been presented as an enthusiast (...) and a prophet persuading a return to nature. Muir was a forester under the strong influence of the representatives of transcendentalism. As an activist, he founded national parks that served to preserve virgin areas, and as a writer he popularized the concept of the preservation of wild areas. For many representatives of ecophilosophy, the views of Aldo Leopold, as expressed in his well-known work, A Sand County Almanac, constituted a new pattern of thinking about wild nature. The book itself is almost generally regarded as a bible of environmental philosophy. Leopold, a forester interested in philosophy, created the fundamentals of holistic environmental philosophy, but the theory he developed is not without defects, to which some attention has been paid in this paper. The theory of J. Baird Callicot presents the attitude of an academic philosopher with regard to wild nature. His attitude is fully professional as regards the applied method, thus allowing the author to avoid committing a naturalistic fallacy. Callicot reinterprets the issues of facts and values, because he thinks that the discoveries of the dynamically developing ecology make possible the reformulation of the traditional approach to such issues by utilising a spirit of acceptance, and lead to a shift from is to ought to be. (shrink)

W opracowaniu tym poszukiwana jest odpowiedź na dwa pytania: „co to są prawa człowieka?” oraz „jakie są zasadnicze elementy konstytucyjnej koncepcji tych praw?” Odpowiadając na pierwsze pytanie, zmierzać będę do wskazania zasadniczych elementów współczesnej – opartej przede wszystkim na prawie międzynarodowym – koncepcji służącej ujęciu tych praw, czyli do eksplikacji pojęcia praw człowieka. Odpowiadając na drugie, będę poszukiwać zasadniczych konsekwencji, które dla konstytucyjnych regulacji ma uznanie tej koncepcji. Analizy mają charakter projektujący. Nie jest moim celem rekonstrukcja koncepcji praw człowieka (...) zawartej w obecnie obowiązującej konstytucji lub w projektach nowej ustawy zasadniczej, lecz zmierzam do wskazania zasadniczych rozstrzygnięć, których przyjęcie w konstytucji jest postulowane ze względu na uznanie praw człowieka. Trzeba tu zastrzec, że całościowe opracowanie zagadnienia wymagałoby obszernej monografii, toteż nie zostaną tu podjęte zagadnienia dotyczące normowania poszczególnych praw, ale problemy konstytucyjnego ujęcia praw człowieka w ogóle, które jest decydujące dla rozumienia poszczególnych praw. (shrink)

Opracowanie ma charakter poglądowo-teoretyczny, powstało bowiem na podstawie przeglądu dostępnej literatury przedmiotu. Publikacja skierowana jest zarówno do naukowców jak i studentów zajmujących się tematyką starzenia się ludności, starości i osób starszych oraz do coraz szerszego grona zainteresowanych tymi zagadnieniami praktyków, w tym polityków i decydentów oraz reprezentantów usług publicznych, przedstawicieli mediów i organizacji pozarządowych. ** The study is illustrative and theoretical in nature, as it was based on a review of the available literature on the subject. The publication is addressed (...) to both scholars and students dealing with the subjects of population ageing, old age, and older adults, as well as to a growing group of practitioners interested in these issues, including politicians and decision-makers as well as representatives of public services, the media, and non-governmental organizations. (shrink)

W artykule wykażę, że szeroko rozpowszechnione poglądy na temat norm, które obowiązują żółnierzy na wojnie, pozostają w sprzeczności z moralnością ogólną. Etyka wojny dopuszcza działania, które w zwyczajnych sytuacjach nie tylko są uznawane za moralnie niedopuszczalne, ale wydają się czynami godnymi najwyższego moralnego potępienia. Zwracam uwagę na dwie wybrane rozbieżności między etyką ogólną a etyką wojny, tj. na problem związany z istnieniem asymetrii pomiędzy atakującymi i atakowanymi oraz na kwestię tego, kto jest właściwym celem moralnie usprawiedliwionego aktu przemocy. Odrzucając stanowiska (...) skrajne (realizm w stosunkach międzynarodowych i różne odmiany pacyfizmu), uznaję, że możliwe są dwa rozwiązania problemu tych rozbieśności: albo godzimy się na status quo, czyli mocną niezgodność etyki wojny z etyki ogólną, albo uznajemy, że należy znacząco przeformułować tradycyjną etykę wojny, a być może także obowiązujące normy prawa międzynarodowego. (shrink)

Artykuł przedstawia pojęcie „czasu marnego“ Friedricha Hölderlina i jego odniesienia: aksjologiczne, egzystencjalne, religijne. Martin Heidegger, badacz jego twórczości poetyckiej jest autorem jednej z najlepszych interpretacji elegii Chleb i wino. Jego zdaniem „czas marny” to czas bez Boga, zapominanie nawet śladów boskości. Według Heideggera powinnością poezji jest nie tylko diagnoza takiego stanu, ale i jego transformacja.

Arthura Kaufmanna filozofia prawa wyrasta przede wszystkim z neokantyzmu aksjologicznego reprezentowanego przez „późnego” Gustava Radbrucha, którego uważał on za najważniejszego ze swych nauczycieli, oraz z hermeneutyki filozoficznej Hansa-Georga Gadamera. W późniejszym okresie znaczący wpływ na Kaufmanna wywarł Charles S. Peirce, którego pracami posiłkował się opracowując problematykę analogii (wiążąc ją z opracowanym przez Pierca zagadnieniem abdukcji) oraz ontologii relacji. Niektóre wątki poglądów Kaufmanna nawiązują do egzystencjalizmu Karla Jaspersa oraz antropologii Karla Löwitha. Obecne są także inspiracje tomistyczne i arystotelesowskie. Jest to (...) filozofia prawa o charakterze maksymalistycznym. Kaufmann wpisuje się w sięgającą starożytności tradycję uprawiania filozofii, w której stawia się pytania o całość; filozofia pyta o to, co to jest "byt w ogóle", byt "w całości"; filozofia prawa stawia pytania o to, co to jest prawo "w całości", prawo "w ogóle" . Podejmuje wprost fundamentalne zagadnienia należące do zasadniczych dziedzin filozoficznych – epistemologiczne, ontologiczne, etyczne, nie stroniąc także od zagadnień z zakresu logiki. Uprawiana przez niego filozofia ma charakter systemowy, co sprawia, że jej zrozumienie zakłada ujęcie całości propozycji. Sam Kaufmann uważa, że systemy filozofii prawa należą już do historii, jednak ta uwaga jest o tyle jedynie trafna w odniesieniu do niego samego, że jego filozofia prawa – w zgodzie z jego deklaracjami – nie zmierza do „gotowych rozwiązań” konkretnych kwestii prawnych, ale zmierza do ukształtowania pewnego sposobu refleksji nad prawem. Jego koncepcja jest ważnym głosem w sporze klasycznego pozytywizmu z koncepcjami niepozytywistycznymi. Za prawo w pełnym tego słowa znaczeniu uznaje konkretne rozstrzygnięcie, co niewątpliwie łączy jego podejście z amerykańskim realizmem prawnym. Rekonstruowana przez Kaufmanna struktura procesu „urzeczywistniania” prawa, dokonywana w kontekście i na użytek kultury prawnej typu kodeksowego, kontynentalnego, uwyraźnia obecność elementów typowych dla kultury prawa precedensowego –wnioskowanie od przypadku do przypadku. Jednocześnie za istotny problem każdego porządku normatywnego uznaje uogólnienie. Jest to znamienny teoretyczny wyraz narastającej świadomości współwystępowania obok siebie zasadniczych elementów każdego z tych typów kultur prawnych. Kaufmann trafnie dostrzega, że w konkretnym rozstrzygnięciu są obecne elementy normatywne wykraczające poza to, co jest zawarte w aktach normatywnych. Podobnie jak Ronald Dworkin, Kaufmann wskazuje, że dokonujący rozstrzygnięcia, czy tego chce, czy nie, „stosuje” szereg elementów normatywnych spoza aktów normatywnych. Analizy prowadzą do wniosku, że propozycja Kaufmanna zawodzi, gdy przechodzi on do ontologicznych uogólnień, przede wszystkim przez brak uwzględnienia w swych podstawach takich punktów odniesienia, które są zewnętrzne wobec badanego procesu „urzeczywistniania” prawa. To, czym jest osoba, determinowane jest systemem prawnym i kulturą, w której prawo funkcjonuje. Przy takim ujęciu Kaufmann nie osiąga jednego z ważnych celów, do którego zmierzał, nie wskazuje kryteriów pozwalających stwierdzić, czy stopniowa – dokonywana zgodnie z odkrytymi przez hermeneutykę filozoficzną wymaganiami poprawnego rozumienia – zmiana normatywnego sensu systemu prawnego zmierza ku „ustawowemu bezprawiu”, czy też nie. (shrink)

Celem artykułu jest analiza prawnych i etycznych sposobów uzasadnienia dopuszczalności stosowania polityki namierzania i zabijania. Pojawiły się próby usprawiedliwienia tego typu działań poprzez odwołanie do egzekwowania prawa, reguł rządzących konfliktami zbrojnymi, sprawiedliwej odpłaty, prawa do obrony własnej. W artykule dokonuję analizy tych sposobów usprawiedliwiania polityki namierzania i zabijania, a następnie rozważam, które z nich faktycznie mogą uzasadniać tego typu politykę. Rozważania prowadzę w świetle głównej hipotezy projektu badawczego, który obecnie prowadzę, zakładającej, że normy regulujące dopuszczalność i sposoby toczenia (...) konfliktów zbrojnych i używania przemocy w stosunkach międzynarodowych powinny być spójne z moralnymi intuicjami dotyczącymi stosowania przemocy w przypadkach indywidualnych. (shrink)

Przemocy jest coraz mniej – zarówno w czasie pokoju, jak i podczas wojen. Na przykładzie trzech konfliktów zbrojnych z ostatnich lat zastanawiam się, czy decydenci powinni prowadzić działania zbrojne w taki sposób, by zminimalizować całkowitą liczbę ofiar. Pokazuję, że ani obowiązujące obecnie normy prawa międzynarodowego, ani osądy moralne na temat dopuszczalności stosowania przemocy nie wymagają od decydentów ograniczania całkowitej liczby ofiar konfliktów zbrojnych w każdym przypadku.

Niniejszy tekst jest poświęcony kwestii nicości w myśleniu Heideggera. Dokonana w Byciu i czasie analiza struktury Dasein wydobywa na jaw wiele jej istotnych aspektów, a właściwie egzystencjałów, z których jednym byłaby trwoga. W trwodze świat „staje się” nicością, ukazuje się w sposób pusty i bezlitosny, ale zarazem odsłania to Dasein możliwość jego autentycznej egzystencji, możliwość zin¬dywidualizowanego bycia-w-świecie. W wykładzie Czym jest metafizyka? Heidegger powraca do problematyki nicości, rozumiejąc ją już inaczej niż czyniła to metafizyka: mianowicie nicość była warunkiem umożliwiającym jawność (...) bytu dla człowieka. Bycie: nicość: to samo – ogólnie rzecz ujmując, Heidegger będzie twierdził, że nicość przynależy do bycia, co syntetycznie wyraża właśnie ta jego późna formuła. Ponieważ kwestia bycia jest ściśle związana z kwestią czasu, stąd problematyka nicości łączy się najściślej u Heideggera z problematyką temporalności, temporalności ujmowanej – co koniecznie trzeba podkreślić – ekstatycznie. Temporalizacja byłaby według Heideggera wolną oscylacją pierwotnej czasowości otwartego horyzontu, co umożliwiałoby światowanie (Welten), czyli wchodzenie bytów w świat. Z tej perspektywy, w wykładzie Metafizyczne podstawy logiki, nicość jest określana jako nihil originarium. Świat to nicość, która wydarza się wraz i dzięki pierwotnemu czasowaniu się, co późny Heideggera będzie także rozumiał jako czwarty wymiar czasu (Czas i bycie). Nicość jest także tematyzowana przez Heidggera w Przyczynkach do filozofii, gdzie jest z kolei objaśniana jako istotowa wibracja (Erzitterung) Bycia (Sein). Podczas seminarium w Le Thor (1969) Heidegger powie, że w wydarzaniu (Ereignis) nie zostało już pomyślane nic greckiego. Wydarzanie nie „jest”, ale „daje”, „wydarza” bycie i czas. Bycie to jednak nie metafizycznie rozumiana obecność. Bycie to także nie nieobecność, nie sprowadza się ono bowiem do metafizycznie rozumianej nicości, nicości pojmowanej w opozycji do bytu, ale to nicość w sensie nihil originarium, nicość w sensie temporalnym, a może nawet i energetycznym. Tak ujmowana przez Heideggera nicość zdaje się i tak jednak „zanikać” w nieprzedstawianym, niewyrażalnym wydarzaniu, wydarzaniu uchodzącym za ostatnie „słowo” jego filozofii. (shrink)

The two-fold ontological character of linguistic objects revealed due to the distinction between “type” and “token” introduced by Ch. S. Peirce can be a base of the two-fold, both theoretical and axiomatic, approach to the language. Referring to some ideas included in A. A. Markov’s work [1954] (in Russian) on Theory of Algorithms and in some earlier papers of the author, the problem of formalization of the concrete and abstract words theories raised by J. Słupecki was solved. The construction of (...) the theories presented here has two levels. The axiomatic theory of label-tokens: material, physical linguistic objects, constitutes the first one. Label-types, according to the literature of the subject, are defined on the other level as equivalence classes of equiform label-tokens. Assuming the opposite point of view, one can accept that theory of label-types: abstract labels, formalized on the first level, in which it is possible to define the notion of label-token as well as the derivative notions on the second level, should become the basis of formalization of the theory of linguistic expressions and the theory of language in general. The axioms and definitions of both theories of labels: T k and T p representing the other approach to the ontology of language are included in the sequel of the abstract. The foundations of the theory of labels T k in which the primary assumption as to the label-types existence is superfluous have been referred on the basis of the author's monography "Teorie Języków Syntaktycznie Kategorialnych" ( "The Theories of Syntactically Categorial Languages"), PWN, Warszawa-Wrocław 1985. The basis of the theory of labels T p which takes into account the other position has to be presented here for the first time. Some extended ideas of the paper will also be presented in author's paper "Logiczne podstawy ontologii składni Języka" ("Logical foundations of language syntax ontology), Studia Filozoficzne 6-7 (271-272), (1988), pp. 263-284. (shrink)

Od końca XX wieku w Europie rozwija się instytucja ponadpaństwowego obywatelstwa europejskiego, które obecnie pozostaje komplementarne wobec członkostwa jednostki w strukturze państwa. Obywatelstwo związane jest głównie z państwem, zarówno genetycznie, jak i funkcjonalnie, zaś proces kształtowania się idei obywatelstwa i jej prawnego urzeczywistniania leży w cywilizacji europejskiej głęboko u początków państwowości. Podkreślić należy przy tym, iż to wydarzenia końca XVIII wieku we Francji bezsprzecznie dodały rozwojowi idei obywatelstwa nowej dynamiki, prowadząc do jej nowożytnej instytucjonalizacji. Przez stulecia porządek prawny panujący w (...) państwach europejskich determinował bowiem posiadanie przez jednostkę praw, które wynikały z jej przynależności do danej grupy społecznej (kręgu wolno urodzonych, grona zamożnych, czy danego stanu). Dopiero akty prawne doby Rewolucji Francuskiej wprowadziły kategorię praw podmiotowych jednostki. Słusznie przyjęło się uważać, iż Rewolucja Francuska stworzyła „nowego człowieka” − obywatela. Nieczęsto jednak zwraca się uwagę na fakt, iż burzliwe wydarzenia końca XVIII wieku we Francji doprowadziły do powstania różnych wzorców obywatela, zaś wszystkie one razem stały się podstawą dla prawnego urzeczywistnienia obywatelstwa państwowego w Europie. Podstawy ideologiczne gruntownych przemian dawała twórczość wielkich myślicieli Oświecenia, zwłaszcza zaś poglądy wyrażane przez Monteskiusza i Jana Jakuba Rousseau. Nie bez znaczenia pozostawały również społeczno-polityczne oraz gospodarcze koncepcje przedstawicieli szkoły fizjokratów i encyklopedystów (czy nawet utopijnych komunistów). Intelektualiści epoki proponowali kierunki zmian często zasadniczo od siebie odmienne, ale zawsze – teoretycznie przynajmniej – lepsze od stanu rzeczywistego. Przelewane na papier wizje uznanych pisarzy podsycały ogólny klimat niezadowolenia i przyspieszały dojrzewanie rozwiązań radykalnych. Intelektualna krytyka istniejącego status quo prowadziła wprost do przełomu, który miał uzbroić człowieka w więcej praw, poszerzyć horyzonty jego wolności i przekształcić poddanego w obywatela. (shrink)

With reference to Polish logical-philosophical tradition two formal theories of language syntax have been sketched and then compared with each other. The first theory is based on the assumption that the basic linguistic stratum is constituted by object-tokens (concrete objects perceived through the senses) and that the types of such objects (ideal objects) are derivative constructs. The other is founded on an opposite philosophical orientation. The two theories are equivalent. The main conclusion is that in syntactic researches it is redundant (...) to postulate the existence of abstract linguistic entities. Earlier, in a slightly different form, the idea was presented in paper "Logiczne podstawy ontologii składni języka" (1988). (shrink)

Już w 1775 r. Joshua Steele sformułował tezę o występowaniu równych pod względem czasowym interwałów – nie tylko w muzyce, ale również w mowie ludzkiej. Tak zwana teoria izochronizmu stała się w późniejszym okresie wyjściowym kryterium dla typologicznego podziału języków świata pod względem zjawisk rytmicznych. Na podstawie badań akustyczno-audytywnych niemożliwe było jednak znalezienie empirycznych dowodów co do równości odstępów pomiędzy sylabami akcentowanymi w językach grupy stress-timed ani co do równego czasu trwania poszczególnych sylab w językach typu syllable-timed. Tak więc pierwotny (...) typologiczny podział języków według dwóch typów rytmicznych okazał się nieuzasadniony. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie innych kryteriów typologicznego opisu języków pod względem rytmu, który ma duże znaczenie w dziedzinie językoznawstwa kontrastywnego oraz nauczania języków obcych. (shrink)

Poprzez wieki ewolucji idei i instytucji obywatelstwa w Europie, płeć (obok wolności osobistej, wieku, pochodzenia, miejsca urodzenia, domicylu czy majętności ) należała do głównych kryteriów posiadania pełnoprawnego statusu obywatelskiego w państwie. Obywatelstwo aż do XX wieku miało charakter patriarchalny, jednak jego współczesna definicja implikuje równouprawnienie obu płci. Egalitaryzacja dostępu do pełnego obywatelstwa w nowożytnej Europie następowała wieloetapowo. Proces ten wiązał się ze zmianami mentalności społecznej i stopniowym znoszeniem prawnego upośledzenia kobiet w różnych dziedzinach życia.

Prezentowany artykuł zajmuje się dwoma dziennikami Маха Frischa, które opisują przeżycia pisarza w czasie jego służby wojskowej w okresie II wojny światowej: Blätter aus dem Brotsack (Kartki z plecaka) pisane w 1939 r. i Dienstbüchlein (Książeczka wojskowa) z 1974 r. Na podstawie porównania obu utworów można prześledzić rozwój światopoglądowy Frischa. Solidarność z grupą, nie komentujące posłuszeństwo wobec przełożonych, patriotyzm i wiara w sens służby wojskowej charakteryzują zapiski Frischa z młodości. Wspomnienia pisane w latach siedemdziesiątych odznaczają się krytycznym dystansem do własnej (...) młodzieńczej naiwności, a przede wszystkim do instytucji armii, która według Frischa swą istotą przeczy idei demokracji. Przeciwko uniformizacji, kolektywnemu myśleniu i zatarciu indywidualności zwraca się Frisch, podobnie jak w Dienstbüchlein, w większości powojennych utworów. (shrink)

Artykuł rekonstruuje przemiany pojęcia „świat” w filozofii Martina Heideggera na podstawie: Bycia i czasu, Podstawowych problemów fenomenologii, rozprawy O istocie podstawy, Die Grundbegriffe der Metaphysik, Źródła dzieła sztuki, Przyczynków do filozofii oraz esejów Język, Rzecz i Budować, mieszkać, myśleć. Niniejsza analiza pokazuje, że kolejne odsłony problemu świata nie unieważniają wcześniejszych rozwiązań, ale rozwijają ich sens, zgodnie z którym bycie ujawnia się tylko wtedy, gdy byty postrzegane są w ich wspólnocie. Tak też różne ujęcia problemu świata wskazują na odmienne aspekty (...) wspólnoty bytów: wzajemną przynależność, pokrewieństwo oraz integralność. (shrink)

Problem of Axiological Legitimization of the Universal System of the Protection of Human Rights Summary In this paper it is argued that legitimization of the universal system (UN-system) of the protection of human rights depends primary not from the content of values recognised as fundamental but rather from metaaxiological solutions related to the way of existence and to the possibility of cognition of these values. Legitimisation is based on the recognition of an objective nature and of cognoscibility of basic values. (...) Realisation of the primary aim of this paper is linked to the problem of different meanings of the notion of universality, used in the context of the universal system of the protection of human rights. First, descriptive and normative (prescriptive) meanings have to be distinguished. In the case of normative sense, there are moral and legal meanings of “universality”. An axiological justification of the universality of human rights in the legal sense leads to the legitimisation of the universal system. It is shown that modifications of – broadly accepted in the Polish theory of law – definitions of an axiological justification of legal norms are needed. These definitions base such a justification on the valuations made by particular groups of subjects. It is argued that it is much more convenient to refer to valuations understood as meanings of sentences of certain kind. -/- Streszczenie W artykule zmierza się do uzasadnienia tezy, że legitymizacja uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka jest oparta nie tyle na treści wartości uznawanych w tym systemie, ale na uznanych w nich rozstrzygnięciach metaaksjologicznych, dotyczących tego, jak istnieją wartości podstawowe dla tego systemu i czy są one poznawalne. Walor legitymizacyjny posiada przede wszystkim uznanie obiektywnego charakteru tych wartości i ich poznawalności (uznanie kognitywizmu aksjologicznego). Realizacja zasadniczego celu zakłada uporządkowanie podstawowych pojęć dotyczących problematyki powszechności praw człowieka – termin „powszechność” stosowany w odniesieniu do praw człowieka w kontekście uniwersalnego systemu ochrony ma wiele znaczeń. Przede wszystkim odróżnić trzeba powszechność w aspekcie opisowym i w aspekcie normatywnym. W przypadku powszechności w aspekcie normatywnym w grę może wchodzić powszechność w sensie ideowym (moralnym) i powszechność w sensie pozytywnoprawnym. Uzasadnienie tej ostatniej jest też uzasadnieniem poszukiwanej tu legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka. Prowadzone analizy prowadza także do sformułowania postulatów dotyczących sposobu definiowania uzasadnienia aksjologicznego norm prawnych. Modyfikacji wymagają powszechnie przyjmowane w polskiej teorii prawa definicje relatywizujące takie uzasadnienie do ocen przyjmowanych przez konkretne podmioty oceniające lub ich grupy. (shrink)

Paideutike techne (paideutyka) to teoretyczna i praktyczna wiedza o paidei. Platon łączy genezę tej techne z sofistyką Protagorasa. Celem pracy jest zbadanie genezy pojęcia paidei na podstawie zachowanych źródeł z V wieku p.n.e. (poezji lirycznej i dramatycznej, prozy sofistycznej i historycznej) oraz próba rekonstrukcji koncepcji paideutycznych Protagorasa z Abdery i ukazania ich jako źródła inspiracji dla Platona.

STRESZCZENIE Opracowanie zmierza do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czym – z punktu widzenia struktury procesu wykładni i struktury wchodzących w grę wartości konstytucyjnych – różni się ograniczanie wolności i praw w ramach stosowania „zwykłych środków konstytucyjnych”, od ograniczania wolności i praw dopuszczalnego w stanach nadzwyczajnych. Podjęta zostaje problematyka dotyczącą kwestii materialnych, a poza zakresem rozważanych zagadnień pozostają kwestie dotyczące formalnych warunków dopuszczalności ograniczeń, jak publiczne ogłoszenie zagrożenia czy możliwość wprowadzania ograniczeń w aktach podustawowych. Stawiane tezy są polemiczne wobec poglądów, że (...) zawieszenie wolności lub praw jest skrajnym typem ograniczania i następuje wtedy, gdy wolności czy prawa „już nie ma”, lub że zawieszenie zakłada ograniczenie istoty wolności lub prawa. Okazuje się, że można sensownie mówić o zawieszaniu wolności lub praw także wówczas, gdy są one ograniczane w niewielkim tylko stopniu. Ponadto, możliwe jest zawieszanie, które nie prowadzi do ograniczenia istoty wolności lub prawa. Argumentuje się, że istotą zawieszania wolności lub praw w stanach nadzwyczajnych jest zakwestionowanie podstawowego ich przymiotu, jakim jest – uznawana w prawie międzynarodowym – nienaruszalność „całych” poszczególnych praw człowieka, która jest czymś innym od nienaruszalności ich istoty. Przy okazji prowadzona jest refleksja teoretycznoprawna nad zagadnieniem zawieszania wolności lub praw. Zawieszenie okazuje się czymś istotnie różnym od czasowej utraty mocy obowiązującej przepisów dotyczących wolności czy praw. Ich ciągłe obowiązywanie znajduje wyraz, na przykład, w zasadzie proporcjonalności mającej zastosowanie do zawieszanych wolności lub praw. -/- Extraordinary Measures and Restrictions of Constitutional Freedoms and Rights ABSTRACT The study aims to answer the question on the difference between limitation of freedoms and rights in ordinary situations and their suspension (derogation) when extraordinary measures are introduced. This question is considered from the point of view of the structure of the interpretation process and the structure of the constitutional values. Consideration is given to issues relating to material aspects. However, issues relating to formal conditions for the admissibility of restrictions, such as public announcement of a threat or the possibility of introducing restrictions in sub-statutory acts, are not examined. The theses put forward are critical of the view that suspension of freedoms or rights is an extreme type of limitation and a freedom or a right "is no longer there", and of the view that suspension presupposes violation of the essence of freedom or right. It can be argued that it makes sense to talk about the suspension of freedoms or rights also when they are only slightly restricted. Moreover, it is possible to suspend a freedom or a right without violating their essence. It is argued that suspension of freedoms or rights leads to questioning of their basic characteristic that is their inviolability as recognized in international law. However, this inviolability of freedoms or rights is something different from the inviolability of their essence. In terms of the theory of law, the suspension of freedoms or rights turns out to be something significantly different from the temporary loss of the binding force of the respective provisions. Their continued validity is reflected, for example, in the application of the principle of proportionality to the suspended freedoms or rights. (shrink)

The contribution focuses on philosophical issues of justice of positive law in the light of the social teaching of John Paul II. The analyses start with consideration of anthropological foundations of justice as virtue, develop with the reflexion upon justice of actions realizing justice and finally arrive at examination of the criteria of justice of law. -/- It is argued that relations between a human being and goods (ends of actions) form ontological basis of natural law and justice of actions (...) – orders and prohibitions are secondary in respect to these relations. An aim of just law (and natural law) is not preservation or restoration of abstractly understood moral order based on norms – orders and prohibitions) but integral development (good) of a person – a being possessing dignity. John Paul’s II philosophy of law takes advantage primarily of Thomas Aquinas’ approach to law and combines it with constructions which are typical for modern human rights protection. John Paul’s II conception of natural law is anthropocentric and bases on subjective rights thinking. Human dignity and human rights which derive from it provide basic criteria for the justice of law. Human rights as subjective rights disclose natural law which is understood as a set of goods for a human person. These goods are ends of actions and as such they determine actions and their forms. This point of view is compatible with Aquinas’ definition: “law is nothing but a rational plan of operation, and … the rational plan of any kind of work is derived from the end” (Summa contra gentiles, lib. 3, cap. 114, n. 5). -/- Positive (human) law which is not just has no normative power in this sense that it does not in itself provide reasons for concrete actions of a concrete actor. Sometimes there are moral reasons for following unjust law, however if its norm prescribes actions which are wrong in themselves (internally wrong) there is moral obligation to act contrary to such a legal norm. -/- Zasadniczym przedmiotem opracowania jest filozoficzna refleksja Jana Pawła II nad sprawiedliwością prawa stanowionego. Analizy przebiegają od zagadnienia antropologicznych podstaw sprawiedliwości poprzez problematykę działań realizujących sprawiedliwość do zagadnienia sprawiedliwości prawa stanowionego. Opracowanie zamykają uwagi wskazujące na kontekst teologiczny istotny dla problematyki sprawiedliwości, którego analiza wykracza jednak poza podjęte zamierzenie koncentrujące się na problematyce filozoficznoprawnej. Argumentuje się, że u podstaw tej refleksji leży namysł nad relacją człowieka do dobra, która stanowi ontologiczną podstawę prawa naturalnego i sprawiedliwości – nakazy i zakazy są wtórne wobec tej relacji. Celem prawa i sprawiedliwości jest dobro konkretnego, obdarzonego godnością człowieka, a nie np. przywracanie abstrakcyjnie pojętego porządku moralnego. Od strony konstrukcji teoretycznej, filozofia prawa Jana Pawła II jest osadzona przede wszystkim na koncepcji Tomasza z Akwinu łączonej z konstrukcjami typowymi dla współczesnej ochrony praw człowieka. To w godności i wynikających z niej prawach człowieka poszukiwać trzeba zasadniczych treściowych kryteriów sprawiedliwości prawa. Prawa człowieka jako prawa podmiotowe są podstawowym wyrazem prawa naturalnego, stanowiącego ontyczną podstawę sprawiedliwości i które pojmowane jest jako zespół dóbr dla osoby, zatem i celów kształtujących działanie. Perspektywa pojmowania prawa naturalnego jest antropocentryczna. Prawo stanowione, które nie jest sprawiedliwe, nie ma „mocy prawa”, przede wszystkim w takim sensie, że nie stanowi samo w sobie racji działania. Niekiedy, ze względów moralnych, niesprawiedliwe prawo wymaga posłuszeństwa. Jeśli jednak prawo stanowione daje uprawnienia do czynów wewnętrznie złych i nakazuje takie czyny, to nie tylko nie obowiązuje w sumieniu i nie jest racją działania, ale obowiązkiem jest postępowanie wbrew takiemu prawu. (shrink)

Idea powszechności legła u samych podstaw współczesnej ochrony praw człowieka i nadal jest często podkreślana w dyskursie typu praktycznego, na różnych płaszczyznach: politycznej, moralnej czy religijnej. Jednakże trudno o koncepcję praw człowieka pozwalającą pogodzić powszechność z właściwościami prawa, z postulatami respektu dla pluralizmu ugruntowanego tak w odmienności kulturowej, jak i wolności poszczególnych jednostek ludzkich. Wziąwszy pod uwagę, że powszechność jest fundamentalnym przy¬miotem praw człowieka, kłopoty z powszechnością są kłopotami ze zbudowaniem filozoficznej koncepcji praw człowieka w ogóle. Odrzucenie powszechności jest (...) równoznaczne z odrzuceniem podstaw współczesnej koncepcji tych praw. Opracowanie zmierza do identyfikacji rozmaitych aspektów powszechności praw człowieka i do uporządkowania argumentów przytaczanych w dyskusji nad powszechnością. (shrink)

Zasadniczym przedmiotem analiz tego opracowania jest pojęcie godności w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 r. Interpretacja Karty prowadzona jest z uwzględnieniem postanowień Traktatu z Lizbony z 13 grudnia 2007 r., który podniósł Kartę do rangi prawa traktatowego. Uwyraźnienie treści pojęcia godności w Karcie dokonywane jest przez pryzmat paradygmatu rozumienia godności utrwalonego już w prawie międzynarodowym praw człowieka na poziomie uniwersalnym, czyli prawa kształtowanego i funkcjonującego w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych. Paradygmat uniwersalny, w którego centrum (...) znajduje się uznanie godności za przyrodzoną (inherent – „nieoddzielalną), powszechną, równą i za źródło wszystkich praw człowieka, był dotąd w systemach prawnych powszechnie akceptowany. Obejmował on elementy prawnonaturalne, które po doświadczeniach z dwudziestowiecznymi systemami totalitarnymi i systemami – mówiąc słowami Gustawa Radbrucha – „ustawowego bezprawia”, uważane były za pożądane, nie tylko w prawie międzynarodowym. Przy bliższym przyjrzeniu się najważniejszym postanowieniom prawa europejskiego dotyczącym godności i podstaw praw człowieka okazuje się, że paradygmat uniwersalny został radykalnie zakwestionowany – w miejsce ugruntowania praw człowieka w czymś obiektywnym, przyjęto ich ugruntowanie w kulturze. (shrink)